طرح تحول اقتصادی، قابل اعتماد نیست

مریم محمدی

طرح تحول اقتصادی دولت نهم چالش‏های فراوانی را در میان کارشناسان اقتصادی برانگیخته است، آن‌چنان که مسوولان توضیح می‏دهند، تعدیل یا عادلانه کردن یارانه‏ها را هدف محوری خود قرار داده است.

برای آشنایی بیشتر با این بحث، با سه تن از اهالی شهر تهران و هم‏چنین آقای دکتر سعید شیرکوند، معاون وزیر اقتصاد در دولت پیشین، گفت و گو کرده‏ام.

اولین تماس من با خانمی است که این فرم را پر کرده‏اند. ایشان در پاسخ سوال من، که دریافت‏شان از مضمون این طرح چیست؟ می‏گویند:

مضمون طرح این است که می‏خواهند بدانند، درآمد هر کسی در چه حدی است. به آن‌هایی که سطح درآمدشان پایین‏تر است، کمکی بشود و آن‌هایی که سطح درآمدشان بیشتر است، شناخته شوند تا از آن‌ها برای افراد کم‏درآمد، کسبِ درآمد کنند.

ولی این‌که، کی اجرا بشود و یا چقدر موثق شود، نمی‏دانیم. ما تا این حد شنیدیم.

شما که این فرم را پر کرده‏اید، خودتان را در کدام سمت قرار می‏دهید؟ جزو کسانی که درآمدی دارند که باید از آنان گرفته شود؟ یا کسانی که باید یارانه به آن‌ها پرداخت بشود؟

ما، نه این طرف هستیم، نه آن طرف. بستگی دارد به این‌که آن‌ها چه چیزی را ترجیح بدهند.

الان سطح درآمدها خیلی کم شده و افراد بی‏بضاعت زیاد شده‏اند، به‌خصوص در یکی دو ماه اخیر که قیمت‏ها را مقایسه کنید، قیمت همه ‏اجناس بیشتر شده است.

قیمت رب نسبت به دو ماه ‏پیش ۵۰۰ تومان بالاتر رفته است. یعنی از ۱۹۰۰ تومان یک دفعه به ۲۴۹۰ تومان رسیده است. کلاً سطح درآمدها پایین آمده است.

کسی که نداشته، بدبخت‏تر شده است. ولی ما نه سطح بالا هستیم، نه سطح پایین؛ یعنی در سطح متوسط هستیم. فکر نمی‏کنم به ما چیزی تعلق بگیرد.

افرادی که شما می‏شناسید، عموماً این فرم را پر کرده‏اند؟

خیلی‏ها پر نکرده‏اند. آن‌هایی هم که یک مقدار دارند، حتی ‏پر نکرده‏اند.

چرا ‏پر نکردند؟

برای این‌که نمی‏خواهند شناخته بشوند. چون در طرح آمده است که «شما چقدر درآمد دارید». از مالیات می‏ترسند. این را دیروز از شخصی که کار آزاد دارد، شنیدم. او گفت که ما پر نکردیم.

این‏ها فکر می‏کنند می‏توانند از ‏پول‏دار به بی‏پول بدهند. پول‏دارها خیلی زبل‏تر هستند. خودشان هم این را می‏دانند؛ حالا چرا دارند این کار را می‏کنند، خدا می‏داند.

با یک شهروند دیگر تهرانی صحبت می‏کنم:

شغل من آزاد است.

شما فرم «خانوار» را برای پرداخت یارانه‏ی نقدی که قرار بوده خانواده‏ها پر کنند، پر کرده‏اید؟

نه. پر نکردم.

چرا پر نکردید؟ پر کردن این فرم‏ها اجباری نبود؟

نه. اجباری که نیست. تبلیغ می‏کنند اگر پر کنید، مزایایی دارد. اما این حرف‏ها خیلی قابل اعتماد نیست، خیلی‏ها می‏گویند فقط برای این است که آمار بگیرند کی چی دارد و کی چی ندارد.

یارانه‏ی نقدی که می‏خواهند بدهند، اصلاً کفاف نمی‏دهد و به ‏پای سوبسیدهایی که می‏خواهند حذف کنند، نمی‏رسد.

هیچ چیز قابل اعتمادی وجود ندارد، تا آن‏جایی که من اطلاع دارم، خیلی‏ها پر نکردند.

با یکی دیگر از اهالی صحبت می‏کنم:

من یک کارگرم.

شما این فرم اطلاعات اقتصادی را که قرار بود بر‌اساس آن، یارانه‏ها (سوبسیدها) نقدی به افراد پرداخت بشود، پر کردید؟

نه والله. پر نکردم. برای چه پر کنم؟

چرا پر نکردید؟

این‏ها اصلاً وضع‌شان معلوم نیست، معلوم نیست چکار می‏خواهند بکنند. نمی‏دانم منظورشان چیست.

منظورشان این است که ببینند ما چکاره‏ایم، چی می‏خوریم، چی داریم، چی نداریم؟ بعداً سراغ‌مان بیایند‌؟ نمی‏دانم.

نگرانی شما از چیست؟ شما که گفتید کارگر هستید؛ و این فرم هم برای این است که یارانه‏ها به کسانی که نیازمند هستند، نقدی پرداخت بشود.

این‏ها معمولاً هرچه ما داریم، از ما می‏گیرند. پول خودمان را به ما نمی‏دهند. پول نفت را که دیدید. حالا می‏خواهند به ما ‏پول بدهند!

فکر نمی‏کنم. اصلاً اعتقاد ندارم. حتماً می‏خواهند از آن یک چیزی به نفع خودشان دربیاورند.

دکتر سعید شیرکوند، معاون وزیر اقتصاد در دولت محمد خاتمی

با آقای دکتر سعید شیرکوند در همین باره صحبت می‏کنم.

تا‌کنون هیچ تصویر روشنی از طرح تحولات اقتصادی که دولت از آن نام می‏برد، به جامعه، حتی جامعه‏ی دانشگاهی و صاحب‏نظران اقتصادی کشور، ارایه نشده است.

در جلساتی که آقای رییس‌جمهور به همراه مدیر «کارگروه تحولات اقتصادی»، آقای دکتر حسینی (که بعد هم وزیر اقتصاد شدند‏) با مدیران مسوول مطبوعات و اساتید دانشگاه داشته، مجموعه‏ای از ‏آسیب‏شناسی‏های اقتصادی کشور ارائه شده و هیچ خط‏مشی‌ دقیقی، به‌عنوان طرح تحول اقتصادی، ارایه نکرده‏اند.

در حال حاضر هم هیچ سند مکتوبی وجود ندارد که بتوانیم بگوییم این طرح تحول اقتصادی چیست.

اگر طرح روشنی وجود ندارد، پس مخالفت‏های اقتصاددانان ـ از جمله خود شما ـ با این طرح، به چه دلیل است؟ با چه چیزی مخالفت می‏شود؟

کسی با طرح تحول اقتصادی مخالفتی نکرده است، بلکه همه‏ی صاحب‏نظران، از جمله خود من، خواستار روشن شدن موضوعی شده‏ایم که نام تحول اقتصادی بر آن گذاشته شده است.

در سخنان عمومی گفته می‏شود (و برخی از دولت‏مردان هم مطرح می‏کنند) که قصد دولت از طرح تحول اقتصادی این است که، دولت دیگر یارانه‏ی مربوط به کالاها و خدمات را نپردازد، بلکه این مبالغ را به صورت نقدی به جامعه تزریق و بین شهروندان توزیع کند. ولی سند مکتوبی برای این موضوع نداریم.

اما به نظر می‏آید‌، توزیع ‏پرسش‏نامه‏های «اطلاعات اقتصادی خانوار»، گام عملی در این جهت بوده است.

در همین پرسش‏نامه‏ی خانوار، مجموعه‏ای از روش‏های ناصحیح غیرعلمی را با هم تلفیق کرده‏اند، بدون این‌که صحت این اطلاعات به ترتیبی قابل سنجش باشد.

این پرسش‏نامه‏ها به شدت مورد تردید است و از آن‏ طرف مکانیسم بررسی اطلاعاتی که خانوار می‏دهد، روشن نیست و دولت می‏گوید می‏خواهد یارانه را توزیع کند.

نه روش شناخته‏شده‏ای است، نه پرسش‏نامه‏ی دقیقی است، نه پاسخ‏هایی که داده می‏شود، دقیق است و نه پوششی به خانوارهای جامعه داده است.

از آن طرف، دولت هنوز هم مشخص نکرده است که یارانه‏ی چه کالایی را می‏خواهد بردارد و چگونه می‏‏خواهد این قیمت‏ها را ‏‏آزاد کند که مابه‏التفاوت وجوه را توزیع کند.

آقای شیرکوند، اطلاع شما از نحوه‏ی برخورد مردم با این پرسش‏نامه‏ها، میزان استقبالی که کرده‏اند، چیست؟

وقتی از خانواده‏هایی که با آن‌ها گفت و گو کرده‌ام یا حتی با من مشورت کرده‏اند، پرسیدم چگونه می‏خواهند این فرم را پر کنند و چه نگرانی در ‏پر کردنش دارند، کسانی که می‏خواستند این فرم را پر کنند یا بعضا ً پر کرده بودند، می‏گفتند: « اولاً اطلاعات‌مان را شفاف نگفتیم، درآمدمان را معین نکردیم، ضمن این‌که خیلی جاها نمی‏توانستیم به ‏پرسش‏ها جواب بدهیم».

عده‏ی دیگری نگران بودند و می‏گفتند: «‌می‏ترسیم اگر این را پر نکنیم و اسم‏مان در لیست مربوط به افرادی که فرم پر کرده‏اند قرار نگیرد، اگر بنزین آزاد شد (و لیتری ۸۰۰ تومان شد) و خواستند مابه‏التفاوت این قیمت آزاد را، به‌عنوان یارانه، بین مردم توزیع کنند، مبادا اسم ما در لیست نباشد».

از آن طرف هم تقریباً همه می‏گویند: «ضرورتی ندارد که این را دقیق بنویسیم. به این‌که این اطلاعات جای دیگری مورد استفاده قرار نگیرد اعتماد نداریم‌». همه، ابهام‏هایی است که وجود دارد.