تاریخ

عصر پنج‌شنبه در بخارا با دکتر انور خامه‌ای

نوزدهمین دیدارهای نویسندگان و پژوهشگران در بخارا به دیدار و گفت و گو با دکتر انور خامه‌ای اختصاص یافت. این دیدار از ساعت سه تا هفت بعد از ظهر پنج‌شنبه، هفدهم اردیبهشت ۱۳۸۸ طول کشید. و در این زمان نویسندگان، سردبیران نشریات ادبی و علاقه‌مندان تاریخ معاصر با دکتر انور خامه‌ای به گفت و گو نشستند. در آغاز این نشست، سردبیر مجله بخارا‌، معرفی کوتاهی از دکتر انور خامه‌ای را ارایه کرد. سپس حاضران در این نشست سوال‌‌هایی درباره‌ی هدایت، نیما، دکتر ارانی و کامبخش پرسیدند که دکتر خامه‌ای به این سوالات پاسخ داد.

نخـستین روزنـامه‌ی فـارسی‌ در آسـیای‌ مـیانـه

نجم کاویانی: روزنـامـه‌ی «بخـارای شـریف»، نخستین روزنـامـه‌ی فـارسی در آسیـای‌میـانـه بـود کـه نزدیک به یک قرن پیش (۱۱ مارس ۱۹۱۲) در شهر تاریخی بـخـارا، مرکز علم و فرهنگ تـاجـیکان، آغاز بـه نشر کرد. سالروز تأسیس روزنـامـه‌ی «بـخـارای شـریف»، بعد از فـروپـاشی اتحـاد شوروی و سربرآوردن جمهوری مستقل تـاجـیکستان بـه عنوان روز مطبـوعـات تـاجـیکستان همه ساله تجلـیل می‌شود.

زندگی سیاسی ـ اجتماعی محمود‌خان اشرف‌زاده

احمد احقری: برخی از نام‌های ماندگار از انقلابیون مشروطه در برلین ثمره کار و فعالیت آن‌ها طی سال‌ها و دهه‌ها بوده که نسل‌های بعدی هم از آن بی‌بهره نمانده‌اند. در بین این بزرگان افرادی هم یافت می‌شود که امکان کار و فعالیت درازمدتی نداشتند، چرا که سرنوشت آن‌ها تنها در سنین جوانی رقم خورده و در همان جوانی نیز جان خود را از دست دادند. عرض عمر این دسته از «برلنی»‌ها بزرگ‌تر از آن بود که طول عمر کوتاه آن‌ها، مانع از ماندگاری نامشان شود. محمود‌خان اشرف‌زاده از زمره این جوانان نامدار است.

عباس میلانی: مطلق کردن دعوا با استعمار درست نبود

مرتضی نگاهی: اخیراً از دکتر عباس میلانی یک کتاب دو جلدی، هر کدام تقریباً در ۱۲۰۰ صفحه، به نام «مشاهیر ایران» به زبان انگلیسی توسط انتشارات دانشگاه سیراکیوز آمریکا منتشر شده ‌است. کتاب دکتر میلانی به کارنامه و زندگی ۱۵۰ نفر از زنان و مردان ایرانی می‌پردازد که هر یک نقشی مهم در ساختن ایران مدرن بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۷۹ داشتند. دکتر میلانی در بخشی از سخنانش می‌گوید: «مطلق کردن دعوای ایران با استعمار غلط بود. دعوا‌های دیگری هم البته بود: دعوا با سنت، دعوا برای دموکراسی، دعوا برای حقوق زنان، برای حقوق اقلیت‌های مذهبی یا اقلیت‌های قومی...»

«در قرارداد ۱۹۰۵، بختیاری‌ها هم کوتاهی کردند»

محمدرضا اسکندری: همایش ملی جامعه بختیاری و تحولات ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، روزهای شنبه و یک‌شنبه دهم و یازدهم اسفندماه در دانشگاه آزاد اسلامی مسجدسلیمان برگزار شد. فرشید خدادادیان، نویسنده و استاد دانشگاه در این باره می‌گوید: «مقاله‌ای که من ارائه کردم نگاهی انتقادی به قرارداد ۱۹۰۵ و شرکت یاد شده، داشت. در جریان استقرار فعالیت‌های نفتی در جنوب غرب ایران، سهم بختیاری‌ها از بابت نفت بسیار بیشتر از آن بود که پرداخت شد و بر خلاف کسانی که این امر را صرفاً ناشی از استعمار می‌دانند معتقدم بختیاری‌ها نیز باید لیاقت داشتن امکانات بیشتر را از خود نشان می‌دادند که متأسفانه این‌گونه نشد.»

«پذیرش رهبری آیت‌الله خمینی به اجبار بود»

ناصر زراعتی: سی سال از انقلاب ایران می‌گذرد. مردم ایران در سال ۱۳۵۷ پس از قریب یک سال شورش‌های خیابانی، تظاهرات مردمی و افت و خیز‌های فراوان، سقوط خاندان پهلوی و سلطنت ۲۵۰۰ ساله‌ی شاهنشاهی ایران را فراهم آورد. سعید مقدم در این باره می‌گوید: «در انقلاب، کسی «رهبر» را انتخاب نکرد. گروه‌های دیگر به ‌اجبار، رهبری خمینی را پذیرفتند. چون اکثریت قریب ‌به ‌اتفاق مردم عکس ایشان را در ماه دیدند. معدود کسانی مانند بختیار بودند که رهبری خمینی را نپذیرفتند، آن‌هم شاید از عجله‌شان برای رسیدن به قدرت بود.»

روند رو به رشد یا انحراف در خواسته‌های انقلاب؟

مریم محمدی: در برنامه‌‏ی گذشته بخش اول گفت و ‏گوی مرا با دو زن ایرانی از دو پایگاه فکری بسیار متفاوت و گاه شاید متضاد شنیدید که هر دو فعال سیاسی و از مبارزان انقلاب بهمن بودند: مریم سطوت که در جریان انقلاب عضو «سازمان چریک‏های فدایی خلق ایران» بود و خانم مریم بهروزی، دبیر «جامعه‏ی زنان زینب» و مشاور حقوقی امور مجلس نهاد ریاست جمهوری. با این خانم‌ها در این برنامه، پیرامون مسایل زنان و کمی و کاستی‌های این انقلاب سی‌ ساله گفت و گو کرده‌ام.

خاطرات انقلابی دو زن از دو پایگاه متفاوت فکری

مریم محمدی: نقش زنان ایرانی در تمامی جنبش‏‌های تاریخی و اجتماعی در ایران مشخص و قابل بررسی است. از انقلاب مشروطه تا کنون، همواره در هر حرکت معین اجتماعی، زنان ایرانی را از پایگاه‏‌های متفاوت فکری و اجتماعی می‌‏بینیم که علی‌‏رغم همه‏‌ی موانع اجتماعی قادر به قبول و ایفای نقش خود شده‏‌اند. با دو زن ایرانی؛ مریم سطوت، چریک فدایی خلق از منظر آرمان‌‏ها و ایده‏های خود و مریم بهروزی، دبیر «جامعه‏ی زنان زینب» و مشاور حقوقی و امور مجلس نهاد ریاست جمهوری در رابطه با انقلاب بهمن گفت‏ و گو کرده‏ام.

سرنشینان پرواز ایر‌فرانس چه احساسی داشتند؟

مریم محمدی: سی سال از روزی گذشت که آیت‌الله خمینی با یک پرواز ایرفرانس به تهران وارد شد و پس از قریب یک سال شورش‌های خیابانی، تظاهرات مردمی و افت و خیز‌های فراوان، مقدمات عملی سقوط خاندان پهلوی و سلطنت ۲۵۰۰ ساله‌ی شاهنشاهی ایران را فراهم آورد. درباره‌ی این روز و تاریخ، تحلیل و تفسیر‌های سیاسی فراوان گفته و نوشته شده شده است. با شاهدان آن روز، عمدتاً سرنشینان هواپیما و یک فعال سیاسی سابق که در آن روز در میان مستقبلین آقای خمینی در خیابان‌های تهران بود، گفت و گو کرده‌ام.

هولوکاست تمام شد

نیویورک تایمز، اتان برونر، ترجمه‌ی شهرزاد سامانی: هنوز از زمانی که بسیاری از اسرائیلی‌ها آبراهام بورگ را نمونه آشتی با تنش جدایی‌ناپذیر صهیونیزم می‌دانستند، مدت زیادی نمی‌گذرد. چهار سال پیش، آقای بورگ سیاست را کنار گذاشت، و به طور کلی از صهیونیزم بیرون آمد. او سال گذشته کتابی نوشت که اخیراً ترجمه و در آمریکا منتشر شد. در این کتاب، گفته است اسرائیل نباید دولت یهود باشد، قانون اعطای حق شهروندی به همه یهودیان باید فوراً اصلاح شود و اعراب اسرائیل مثل یهودیان آلمانی در دوران رایش دوم هستند و همه جامعه احساس می‌کند در آلمان قبل از ظهور هیتلر قرار دارد.

بحث «شیرین» لواط

رسول پدرام: یک دادگاه فدرال در ایالت کنتاکی آمریکا اجازه داده است تا کیفرخواستی علیه واتیکان، به خاطر کوتاهی در امر رسیدگی به سوء استفاده‌های جنسی توسط روحانیان کاتولیک، صادر شود. این تصمیم به دنبال شکایت سه مرد اهل کنتاکی که مدعی بودند در دوران کودکی هدف سوء ‌استفاده‌های جنسی توسط روحانیان کاتولیک قرار گرفته‌اند، اتخاذ شد. وکیل این سه مرد، دادخواستی در سال ۲۰۰۴ علیه واتیکان تسلیم محکمه کرد که به دنبال آن، و در توافقی برون‌دادگاهی، قرار شد که کلیسای محلی لوئیزویل با پرداخت مبلغی معادل ۲۰ میلیون یورو به شاکیان پرونده، به قضیه فیصله بدهد.

اسپانیا، از سلطنت به جمهوری و از جمهوری به سلطنت

رسول پدرام: روز ششم دسامبر (برابر با شانزده آذر)، همه ساله، به عنوان سال‌روز تصویب قانون اساسی جدید در اسپانیا جشن گرفته می‌شود. امسال به مناسبت مصادف‌بودن این روز با سی‌امین سالگرد تصویب آن قانون و برقراری دوبارهء دموکراسی در این کشور، احزاب سیاسی، سازمان‌های دولتی وغیر دولتی و رسانه‌ها برگزاری مراسم و برنامه‌های ویژه‌ای را تدارک دیده‌اند. در عرض این سی‌سال، اسپانیا که یکی از فقیرترین و عقب‌مانده‌ترین کشور‌های قاره‌ی اروپا به شمار می‌آمد، به یکی از پیشرفته‌ترین کشور‌های دنیا مبدل شد.

کشف نقشه‌های آشویتس در آپارتمانی در برلین

فیگارو، ترجمه‌ی رضا سلیمانی:نقشه‌های اصلی اردوگاه آشویتس در یک آپارتمان خالی از سکنه در برلین کشف شدند. برخی از این مدارک به امضای ریاست بزرگ اس اس، «هاینریش هیملر» رسیده‌اند. بر پایه این گزارش، روزنامه بیلد این مدارک را که از آن‌ها با عنوان «اسناد جنایت» نام برده، منتشر کرده است. به گزارش این روزنامه‌ی آلمانی، نقشه‌های اصلی ساختمانی «پلن» اردوگاه نابودسازی آشویتس در آپارتمانی خالی، در شهر برلین کشف شده‌اند.

روایت عباس عبدی از ۱۳ آبان ۵۸

مریم محمدی: ۲۹ سال از ۱۳ آبان ۱۳۵۸ می‏گذرد. این ماجرا طی ۲۹ سال گذشته، همواره با دیدگاه‏های مختلف و با تعابیر گوناگون، تحلیل شده است. از ضرورت تاریخی که این حرکت را ناگزیر توصیف می‏کند تا خطای سیاسی که خسارات مادی و معنوی برای کشور به ارمغان آورده است، محور تحلیل‏ها است. در مورد بعضی از زوایای سیاسی این واقعه‏ی تاریخی، با آقای عباس عبدی، تحلیل‏گر سیاسی در تهران، که از جمله فعالین این حرکت بودند، گفت و گو کرده‏ام.

«زمان انقلاب، اعتقادی به آزادی نداشتیم»

منیره برادران: روز سوم آبان ۱۳۵۷‌، درِ زندان‌های ایران گشوده شد و حدود ۱۱۲۶ زندانی آزاد شدند. ویدا حاجبی تبریزی هم در میان آزادشدگان بود. وی از چهره‌های شناخته شده زندان بود و در سال ۱۳۵۶ از طرف سازمان عفو بین‌الملل به عنوان زندانی سال، شناخته شد. او در سال ۱۳۵۱ دستگیر و شکنجه‌های زیادی را متحمل شد. بعد از آزادی از زندان، به سازمان چریک‌های خلق ایران پیوست. با او درباره کتابش و اتفاقات آن زمان، گفت و گو کرده‌ام.

آیا جنگ اجتناب‌ناپذیر بود؟

مریم محمدی: سی‌ و یکم شهریور‌ماه، سال‌روز آغاز جنگ ایران و عراق است. جنگی که هشت سال تمام، یک حکومت نوپای انقلابی را با همه‌ی تناقضات درونی خود و یک ملت انقلاب زده را درگیر خود ساخت. آیا آغاز این جنگ اجتناب ناپذیر بود؟ ادامه‌ی آن چه طور؟ رابطه معضل آزادی و دموکراسی در کشور ایران با این جنگ، چه بوده یا هست؟ برای نزدیک‌تر شدن به پاسخ این پرسش‌ها، با آقایان ابوالحسن بنی‌صدر، ابراهیم یزدی و فرخ نگهدار گفت و گو کردم.

«کار، کار انگلیسی‌ها بود»

مریم محمدی: اگر ۱۴ مرداد و ۲۲ بهمن در تقویم تاریخ ایران به عنوان دو یادمان پیروزی رقم خورده‌اند، روز ۲۸ مرداد یک شکست تاریخی را یادآوری می‌کند که پس از گذشت بیش از نیم قرن از وقوع آن، هنوز هم بر سر جنبه‌های سیاسی، فرهنگی و جامعه‌شناسانه‌ی آن توافق کامل وجود ندارد. مهم‌ترین دلایل شکست دولت ملی یا پیروزی کودتای ۲۸ مرداد چه بودند؟ در گفت و گو با دکتر ابراهیم یزدی، دبیر کل نهضت آزادی ایران و دکتر کوروش زعیم، از شورای مرکزی جبهه‌ی ملی ایران در تهران، به بررسی این دلایل پرداختم.

کودتای ۲۸ مرداد، رویدادی پر از هیجان

محمد تاج‌دولتی: دو هفته پیش دکتر فخرالدین عظیمی، پژوهش‌گر تاریخ و استاد دانشگاه در آمریکا میهمان جلسه ماهانه‌ی کانون کتاب‌خوانی تورنتو بود. دکتر عظیمی تاکید سخنرانی خود را بر رویدادهای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ و دوران نخست وزیری دکتر محمد مصدق قرار داد. بنا به گفته‌ی وی هدف اصلی دکتر محمد مصدق ملی کردن نفت در ایران بود. مصدق می‌گفته که قانون اساسی ایران تکلیف شاه را مشخص کرده است که شاه مسئول نیست و نقش اجرایی در کشور ندارد. شاه رییس حکومت نیست، بلکه رییس صوری دولت است.

‫«ده‌نمكی سازمان‌دهی حمله را انجام می‌داد»‬

سیامک فرهی: امروز، نهمین سالگرد ۱۸ تیر ۷۸ است. حجت شریفی، عضو شورای منتخب متحصنین تیرماه ۷۸ در گفت و گو با رادیو زمانه می‌گوید: «دیدم یکی دست من را گرفت. آقای ده‌نمکی بود و گفت آقا همه بیایید. همه را جمع کرد و گفت نیم ساعت دیگر حمله می‌کنیم. یعنی حتی سازمان‌دهی حمله را انجام می‌داد. بعد حمله هم کردند که در یکی از این حمله‌ها، من آمدم در یکی از کوچه‌های جلوتر پنهان شدم و این‌ها که دیگر عقب نشستند، توانستم به داخل کوی بروم.»

نفت به بهای شکلات

روز شنبه پنجم خردادماه ۸۷ (۲۶ ماه می ۲۰۰۸) همایش «بزرگداشت صد سالگی نفت در ایران و مسجدسلیمان» در شهر کلن آلمان برگزار شد. آن‌چه در ادامه می‌خوانید، سخنرانی بانی این همایش، خانم اختر قاسمی است که در بخشی از آن گفت: «زمانی که پنج‌ساله بودم، در راه مدرسه، انگلیسی‌ها با لندروورهای خود با کلاه‌های گرد، عینک دودی و شلوارک‌های کوتاه، ما کودکان را برای دادن شکلات صدا می‌زدند. در واقع به نوعی، نفت را به بهای تقسیم شکلات بین بچه‌ها استخراج می‌کردند.»