سرگذشت اولین وزیر زن ایرانی

این هفته من درباره‌ی کتابی با شما صحبت می‌کنم به نام «خانم وزیر»، سرگذشت خانم دکتر فرخ‌رو پارسا، نخستین وزیر زن ایرانی، که خانم منصوره پیرنیا این کتاب را نوشته و برای نوشتن این کتاب زحمت زیادی کشیده است.

نمی‌دانم شما روزهای اول انقلاب ایران را به خاطر می‌آورید یا نه، که در دایره‌ای از خون ما می‌چرخیدیم. چون خشم کلی افراد جامعه ایران که معلوم نبود در چه راستایی حرکت می‌کند، منجر به آن شد که شماری از دولتمردان حکومت دوران پهلوی به جوخه‌های زندان سپرده شدند و جمعیت قابل ملاحظه‌ای به خاک (سپرده شد) که البته این پیش‌درآمد اعدامهایی بود که بعدها به رقم متجاوز از ۱۰هزار نفر در طی سالهای بعد دامنگیر گروههای سیاسی‌ای‌ شد که اتفاقاً در آغاز انقلاب از اعدامهای اول انقلاب هم حمایت می‌کردند.

خانم دکتر فرخ‌رو پارسا که نخستین وزیر زن ایرانی‌ست، در دوران بعداز انقلاب سفید در ایران به وزارت آموزش و پرورش رسید. سرگذشت این بانو بسیار دردناک و در عین‌حال بسیار قابل تامل است. ایشان تحصیلاتشان را در رشته‌ی پزشکی به پایان برده بود و از خانواده‌ای برخاسته بود که زنانش سابقه‌ی درخشانی در فعالیت برای به‌دست‌آوردن حقوق زنان داشتند. مادر خانم فرخ‌رو پارسا یکی از زنان مبارز جامعه‌ ایران بوده است. این بانو که پس از ازدواج با آقای فرخ‌رو پارسا خودش را به‌عنوان فخر‌آفاق پارسا می‌شناسد، پس از یک ازدواج ناموفق با فخرالدین پارسا ازدواج می‌کند و بعد در راستای این ازدواج هست که متوجه می‌شود باید برای آزادی زنان جنگید. مبارزات بسیار زیادی را انجام می‌دهد و نامش را در تاریخ ادبیات آزادی زنان جاودان می‌کند.

نشریه‌ای که خانم فخرآفاق پارسا منتشر می‌کرد «جهان زنان» نام داشت که در آغاز در مشهد منتشر می‌شد. بعد در مشهد دچار گرفتاری شد. در تهران چاپ آن ادامه پیدا کرد و چون بازهم مسئله پیش آمد، ایشان را به قم تبعید کردند و چندسالی در قم زندگی می‌کرد. به هر تقدیر این آغاز بسیار زیبای زندگی خانم فرخ‌رو پارسا نشان می‌دهد که چطور از یک مادر انقلابی، انسان‌دوست و آزادیخواه، (حضوری) این چنین با شخصیت به جهان عرضه می‌شود.

دکتر فرخ‌رو پارسا، نخستین وزیر زن ایرانی

خانم فرخ‌رو پارسا هم تحصیلاتش را در رشته‌ی پزشکی انجام می‌دهد، ولی بعداً به خدمت آموزش و پرورش درمی‌آید. من امروز زیاد تمرکزی بر این که این خانواده چه سابقه‌ای داشته‌اند ندارم. به دلیل اینکه روشن است، یعنی کتاب را باید بخوانید. کتاب را خانم منصوره پیرنیا نوشته است و در این کتاب داستان زندگی خانواده‌ی پارسا را از دوران قدیم، از اینکه اجدادشان کی هستند، پی‌ می‌گیرد و جلو می‌آید و... تا می‌رسیم به مقطعی که خانم فرخ‌رو پارسا محکوم به اعدام می‌شود. من جمله‌ای از سرآغاز این کتاب را برای شما می‌خوانم:

بانویی که در آن سحرگاه، در کنار زنی معروف به بدکاره‌گی، و در محله‌ای بدنام در جنوب تهران، جسم‌اش را در گونی شقاوت پیچیدند، و طناب دار به گردن او آویختند، و به دارش کشیدند و تیربارانش کردند، تجسم آبرو و شخصیت زن ایرانی و نخستین زنی بود که به وزارت رسید. و هم اولین زنی بود که حکم مدیرکلی گرفت و پایه‌گذار یکی از معروفترین دانشگاههای ایران شد. و نیز اولین زنی بود که به مقام معاونت وزارتخانه‌ای رسید، و بیش از آن همراه با زنان دیگر که کوشنده‌ی راه برابری حقوق زن و مرد ایرانی بودند، در مقام نماینده‌ی ملت برای اولین‌بار به مجلس شورای ملی راه یافته بود. و مهم‌تر از همه‌ی اینها، بانویی که در بیدادگاه جمهوری اسلامی به مرگ محکوم شده بود، هجده سال تمام در مقام ریاست یکی از مهم‌ترین دبیرستانهای دخترانه‌ی ایران و نیز سالهای متمادی دیگر در مقام بلند معلم هزاران دختر ایرانی را به کمال دانش و دانایی آراسته بود.

این شرح احوال بسیار مختصری است از خانم دکتر فرخ‌رو پارسا. البته من همین‌جا یک گله‌گی دارم. یادم می‌آید در زندان وقتی یکی از زندانیان را، که به اصطلاح به سلطنت‌طلبها منسوب بود، بردند اعدام کردند، دیگر زندانیان که چپ‌گرا بودند و از عجایب اینکه دائم هر روز گروههایی از آنها اعدام می‌شد، یکی‌شان فریاد زد: «بچه‌ها مصادره»، و شادی کردند از اعدام آن دختر متهم به سلطنت‌طلب. دراینجا هم من می‌بینم که خانم منصوره پیرنیا به‌رغم تسامح و تحمل زیادی که ایشان به خرج می‌دهد و نشان می‌دهد که به قول فرنگی‌ها دارای تولرانس هست؛ ولی از اینکه خانم فرخ‌رو پارسا در کنار یک زن روسپی اعدام شده است، احساس رنج و اندوه می‌کند. این در حالی‌ست که من فکر می‌کنم جامعه‌ای که نتواند احترام بگذارد به اجزای خودش، ولو در قالب روسپی؛ شاید حق‌اش این است که دچار مشکلاتی از قبیل انقلاب ایران بشود که جنبه‌های بی‌رویه و تندروی‌های شدید داشته است.

ما می‌دانیم که روسپیان هم به‌نحوی بخشی از جامعه محسوب می‌شوند، و جامعه در حقیقت خودش با دست خودش بخشی از زنان را هل می‌دهد به طرف فحشا، زیرا به روسپی نیازمند است. برای مسافرها، برای تاجرها، برای بازرگان‌ها، برای سربازها و برای تمام مردان تنهایی که در جامعه هستند و نیازمند زن.

ما در ایران عادت نداریم نگاه انسانی داشته باشیم به پیکره‌ی موجوداتی که زیر عنوان روسپی معروف شده‌اند. اما مرگ خانم فرخ‌رو پارسا، اینکه در کنار دو زن روسپی اعدام شد، من را به یاد حضرت مسیح می‌اندازد. یعنی مسیح هم در کنار دو دزد به صلیب کشیده شد. بنابراین آنچه مهم هست، این است که در عالم مسیحیت این دو دزد به مقام وارسته‌ای رسیدند، به دلیل همجواری با مسیح. و من امیدوارم... یعنی اگر همچنان فرهنگِ مذهبی‌ بر ما چیره بود، می‌توانستیم خانم فرخ‌رو پارسا را به مقام یک مقدسه عروج بدهیم. چون واقعیت این است که این زن کارنامه‌ی زندگی‌اش نشان می‌دهد که انسانی بوده همیشه شریف، همیشه درستکار و همیشه در راستای منافع جامعه حرکت کرده است.

بیشتر شاید اسباب تاسف است که جامعه‌ای پدرسالار در مقطع پوست‌اندازی‌اش تا آنجایی بی‌رحم می‌شود که می‌تواند یک زن وزیر را فقط و فقط و صرفاً به عنوان وزیر و به جرم اینکه وزیر بوده است اعدام کند. یادم هست که در جایی می‌خواندم که وقتی سینما وارد ژاپن شد، همیشه رسم بود در تاتر سنتی که مردان به جای زنان نقش بازی می‌کردند. یعنی نقش زنان را مردان با گریم زنانه بازی می‌کردند. حالا زمانی که سینما آمد، مردم ژاپن تصمیم گرفتند، خود زنان به جای خودشان در نقش خودشان در سینما بازی کنند. مردان هنرپیشه که نقش زنان را بازی می‌کردند، اعتصاب کردند و در خیابانها راه رفتند. چون اعتراض آنها این بود که این نقش ماست، زنها حق ندارند نقش خودشان را بازی کنند.

در جامعه‌ی ما هم ظاهرا زمانی که یک زن وزیر شده یا نماینده‌ی مجلس شده، در آن مقطع چنین به نظر می‌رسید که خب عجب! خانم آمده وزیر شده، وزارت کار مردان است و ما باید به نحوی این زن را تنبیه کنیم که هیچ زن دیگری به خودش اجازه ندهد که بیاید و در سمت وزیر نقش بازی کند. من از این بابت بسیار متاسفم. یعنی برای جامعه‌ای که نمی‌تواند به زن احترام بگذارد و باور کند که یک زن هم می‌تواند وزیر باشد احساس تاسف می‌کنم.

تصویر کتابِ «خانم وزیر»، نوشته‌ی منصوره پیرنیا

ضمناً می‌خواهم بگویم که فکر نمی‌کنم فقط این جمهوری اسلامی بوده که این قتل‌های ترسناک را کرده است. در پس و پشت جمهوری اسلامی، مردمی هم بوده‌اند که از این قتل‌ها احساس شادی می‌کردند، یعنی بعضی‌هاشان. ما موظفیم به جامعه نشان بدهیم که وقتی اشتباه می‌کند، این میدان اشتباه تا کجا پیش می‌رود. چگونه می‌شود زنی را اعدام کرد، به این دلیل که فقط وزیر بوده و کاری نداشته باشیم به اینکه آنقدر شایستگی داشته که به وزارت رسیده است. جامعه‌ی ما نمی‌تواند به زن احترام بگذارد به عنوان وزیر.

من در اینجا علاقمندم راجع به خانم منصوره پیرنیا صحبت کنم. ایشان زحمت زیادی برای نوشتن این کتاب کشیده‌، اسناد زیادی را جمع‌آوری کرده، تمام یادداشتهای خانم فرخ‌رو پارسا را، تا آنجا که امکان داشته، برای ایشان جمع‌آوری کرده است. در متن کتاب به این یادداشتها برمی‌خوریم. نکاتی در آن هست که قابل تامل است. کارنامه‌ی کاری خانم فرخ‌رو پارسا به طور دقیق در این کتاب به‌دست داده شده است که خود این خواندن این کتاب را برای کسانی که در امر فعالیت و در زمینه‌های تحقیقی هستند، کار بسیار سودمندی می‌کند و کتاب «خانم وزیر» من تصور می‌کنم جزو آن گروه از کتابهایی طبقه‌بندی خواهد شد یا شده است، که مربوط می‌شوند به مسایل قبل از انقلاب ایران و آغاز انقلاب ایران.

بدون شک از نظر من خانم فرخ‌رو پارسا، یکی از قابل احترام‌ترین زنان تاریخ ایران محسوب می‌شود. او به معنای حقیقی کلمه یک شهید است، چون در بیدادگاه جمهوری اسلامی در حالی که مساله‌ی حجاب برای افراد بسیار مهم بود و داشتند زور فراوانی می‌زدند که خانم‌ها را ببرند زیر چادر سیاه، خانم فرخ‌رو پارسا فقط با گذاشتن یک روسری در این محاکمات شرکت کرد. و در حقیقت فکر می‌کنم فدای همین روسری هم شد. یعنی با کمال تاسف باید بگویم، آقایان حقیری که سرنوشت او را رقم می‌زدند، در حقیقت طاقت دیدن این روسری را نداشتند. من مطمئنم اگر خانم فرخ‌رو پارسا یک چادر سیاه به‌سرش انداخته بود و می‌رفت، و می‌ایستاد، و حرف می‌زد و معذرت‌خواهی می‌کرد و از این نوع حرکات؛ بی‌شک جانش را نجات می‌داد. اما او براصولی که به آن باور داشت ایستادگی کرد و جانش را از دست داد.

در همین‌جا بگویم، من مخالف با حجاب نیستم. خانم‌هایی که حجاب را، چادر سیاه را به عنوان پوشش انتخاب کرده‌اند، مورد احترام من و تمام مردم ایران هستند. ولی تحمیل کردن این لباس به کسانی که به آن علاقه ندارند، کار زشتی‌ست و توان این قضیه را ملت ایران در قالب مهاجرت هزاران و هزاران نفر ایرانی پس داد. خانم‌های دکتر، مهندس، تحصیلکرده، متخصص‌های کامپیوتر یکی پس از دیگری کشور را ترک کردند. من امید دارم که مردم ایران راه‌حلی برای مساله‌ی حجاب اجباری پیدا کنند.

ناشران و نویسندگانی که مایل هستند برای برنامه خانم پارسی‌پور، کتابی بفرستند، می‌توانند کتاب خود را به صندوق پستی زیر با این نشانی ارسال کنند: