مرداد ۸۷ بوی مرداد ۶۷ می‌دهد

نیما نامداری

امروز ۱۶ مرداد ۸۷ است. ۲۰ سال از ۱۶ مرداد ۶۷ گذشت. ساعت مچی متوقف شده در ۱۶ مرداد به ما خبر می‌داد که تاریخ اعدام چه روزی بوده است. ساعت مچی را همراه با چند تکه لباس، نهج‌البلاغه و قرآن، حوله، مسواک و چند ورقه کاغذ در آذرماه ۶۷ تحویل گرفتیم.

من آن زمان دانش‌آموز دبستان در خرم‌آباد بودم. غروب روزی در آذر ۶۷ از مدرسه به خانه که آمدم، همه جا تاریک بود؛ برق رفته بود. در آن سال‌ها هم مثل امسال، قطع برق چیز عجیبی نبود.

مادرم در گوشه حیاط هق‌هق‌کنان چراغ گردسوز را نفت می‌کرد. ما آن زمان تلفن نداشتیم. به همین دلیل خبر بد ابتدا به فامیلی که تلفن داشت داده شده بود تا آن‌ها پدرم را خبر کنند.

عمو را از نزدیک ندیده بودم. چند باری از پشت شیشه کابین ملاقات در زندان او را دیده بودم و این سعادت را به عنوان تنها نوه خانواده یافته بودم که یک بار و فقط یک بار از نزدیک او را در آغوش بگیرم. اجازه‌ای که هیچ گاه به پدربزرگ، مادربزرگ، پدر، عمو و عمه‌هایم داده نشد. او مجرد بود و همسر و فرزندی نداشت.

عموی جوان من متولد سال ۱۳۳۳ در شهر کوچکی به نام اسدآباد در حوالی همدان بود. دانشکده افسری را گذرانده و در زمان انقلاب در اداره گذرنامه کار می‌کرد.

او هم مانند بسیاری از جوانان پرشور آن روزگار به سازمان مجاهدین خلق پیوسته بود. نمی‌دانم در آن سازمان چه می‌کرده و چه قدر در تشکیلات فعال بوده است. حتی نمی‌دانم واقعاً عضو جدی سازمان بوده یا نه؛ اما به همین اتهام در سال ۱۳۶۰ بازداشت و به حکم دادستان وقت ارتش به ۱۰ سال زندان محکوم ‌شد. او در این زمان ۲۷ ساله بود.

نمی‌دانم سال‌های زندان بر او چگونه گذشته؛ اما می‌دانم برای نزدیکانش سخت دشوار گذشته است. او دو برادر داشت. پدر من که در خرم‌آباد ساکن بود و عموی دیگرم که در یزد اقامت داشت.

اگر درست یادم باشد روز ملاقات دوشنبه‌ها بود. هر یکشنبه پدر یا عمویم، به نوبت از خرم‌آباد یا یزد به همدان می‌رفتند و مادر ۶۵ ساله‌شان را سوار اتوبوس می‌کردند و با هم به تهران می‌آمدند.

من در برخی از این سفرها همراه پدرم بودم. نمی‌شد هر هفته به اقوام زحمت داد؛ پس ترجیح ‌می‌دادند طوری عازم شوند که دمدمه‌های صبح به تهران برسند و مستقیم به زندان بروند.

از آن‌جا که تجربه در صف بودن بخش قابل توجهی از تجربه زندگی ما ایرانی‌ها را اشغال کرده و نوستالژی صف تا دم مرگ دست از سرمان برنخواهد داشت، ملاقات در زندان هم مستلزم انتظار در صف بود.

آخرین زندانی که برای ملاقات می‌رفتیم، زندان گوهردشت کرج بود. خانواده زندانیانی که در این زندان بودند، باید صبح روز ملاقات در ساعت معینی در محل از پیش اعلام‌شده حاضر می‌شدند. آن‌گاه تعدادی اتوبوس با پرده‌های کشیده، خانواده‌ها را به زندان انتقال می‌دادند.

از آن‌جا که تعداد زندانیان و طبعاً تعداد ملاقات‌کنندگان چندین برابر تعداد کابین‌های ملاقات در زندان بود، خانواده‌ها باید چندین ساعت منتظر می‌ایستادند تا نوبت ملاقاتشان شود. معمولاً خانواده‌ها برای آن‌که کسانی که زودتر آمده‌اند، زودتر عزیزشان را ملاقات کنند، همان ابتدای بامداد پیش از آمدن اتوبوس‌ها صف را تشکیل داده و به هر خانواده نوبتی داده می‌شد.

شبهایی را به یاد دارم که نیمه‌شب از ترمینال غرب در میدان آزادی با پدر و مادربزرگ به کرج و از آن‌جا به گوهردشت می رفتیم. تا قبل از طلوع آفتاب، چندین خانواده دیگر هم که مثل ما از شهرستان می‌آمدند، به جمع ما می‌پیوستند. تا ساعت هفت صبح بیش از صد خانواده شده بودیم و هفت سال این‌گونه گذشت.

اما از اوایل تابستان ۶۷، هر چه قدر در صف می‌ایستادیم، نوبتمان نمی‌شد. خانواده‌ها یکی یکی ملاقات می‌رفتند؛ ولی ما و چند خانواده دیگر هیچ وقت برای ملاقات فرا خوانده نمی‌شدیم.

زندان‌بانان ابتدا می‌گفتند که زندانیان ما اعتصاب کرده‌اند و نمی‌خواهند ملاقات کنند و ما هر هفته از خرم‌آباد یا یزد به همدان و از آن‌جا به تهران و نهایتاً گوهردشت و انتظار و نا‌امیدی ...

پس از چند هفته خبر دادند که ممنوع‌الملاقات شده‌اند و خواستند که فعلاً برای ملاقات نرویم. خبرها همه نگران‌کننده بود. ایران اگرچه آتش بس را پذیرفته بود، اما سایه جنگ هنوز از سرمان دور نشده بود. می‌دانستیم اتفاق‌هایی در حال رخ دادن است. اما دلمان خوش بود که تنها سه سال از زندان او باقی مانده و خطری او را تهدید نمی‌کند.

آذر ۶۷ شد و دانستیم که زهی خیال باطل. جنازه را به ما تحویل ندادند و برگزاری هر گونه مراسم ختم و ترحیمی را ممنوع کردند. پدربزرگم مراسمی نگرفت؛ اما در خانه‌اش را باز گذاشت و طبیعی بود که عده‌ای برای تسلیت می‌آمدند. پدر و عمویم به کمیته انقلاب اسلامی احضار و تهدید شدند که در خانه باید بسته باشد.

حوالی بهمن به ما خبر دادند که در قطعه ۱۰۵ بهشت زهرا، قبری است که سنگ ندارد و یک مقوا که بر روی آن نام «علی‌اشرف نامداری» نوشته شده به جای سنگ بر روی آن است.

گفتند ما حق نداریم سنگی بر روی آن بیندازیم و خودشان خواهند انداخت و در اسفند انداختند. داستان ساده اعدام برای ما و هزاران خانواده این گونه به پایان رسید.

۲۰ سال گذشت و من این روزها فکر می‌کنم چه قدر وطن بوی دهه ۶۰ می‌دهد؛ چه قدر این مرداد شبیه ان مرداد است: سایه جنگ و چوبه دار و تهدید و سرکوب و صد البته قطع برق!