انتخابات ریاست جمهوری؛ یک اصلاح‌طلب و احمدی‌نژاد

مریم محمدی

نزدیک به یک‌سال به انتخابات ریاست جمهوری در ایران باقی مانده است. شاید دشواری‌های شرایط عمومی کشور، وجود بحران‌های اقتصادی و تنش‌های سیاسی در سطوح بالا حدس و گمان‌ها را در مورد رئیس جمهور آینده به چالشی تقریبا هرروزه تبدیل کرده است. یکی از عمده‌ترین محورهای این بحث حضور یا عدم حضور محمد خاتمی در دوره‌ی آینده‌ی ریاست جمهوری‌ است که در واقع بیانگر چگونگی حضور مجموعه‌ی اصلاح‌طلبان در مقابل طیف‌های گوناگون اصولگرا است.

از محمدعلی ابطحی، معاون رئیس جمهور پیشین در دوران اصلاحات، به عنوان یکی از گیرندگان این نامه نام برده شده است. گرچه خاتمی ارسال چنین نامه‌ای را تکذیب کرده‌، اما من با ابطحی در مورد احتمال حضور محمد خاتمی در انتخابات آتی و احتمالات دیگر مرتبط با آن گفت‌وگو کردم.

من نمی‌توانم واقعا الان بگویم مصلحت چه هست. چون یک‌مقداری بستگی به شرایط و فضای نزدیک به انتخابات دارد و مسایلی که در این حوزه مطرح می‌شود.

مشخص‌ترین دیدگاه‌هایی که نسبت به این مسئله در میان اصلاح‌طلبان وجود دارد چیست؟

دو دیدگاه به طور مشخص وجود دارد. عده‌ای از دوستان ما معتقدند آقای خاتمی در این شرایط مشکلات فراوانی پیدا خواهد کرد، هم گرفتن مملکت در این وضعیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فعلی و با مشکلاتی که وجود دارد و با احتمالا نوع تخریب‌هایی که صورت می‌گیرد.

از آن طرف میزان امکاناتی که در اختیار احتمالا کاندیدای رسمی و دور دوم رئیس جمهور فعلی می‌تواند قرار بگیرد. فضاهای مبهمی که هست و نگاه‌هایی که وجود دارد. شاید مثلا با این تحلیل که خیلی‌ها مطرح کنند، بخشی از قدرت با توجه به حرف‌های تندی که این روزها علیه اصلاحات مطرح است، طبیعی ا‌ست که از هر امکانی استفاده بکنند برای این که به همین وضعیتی که به وجود آورده‌اند، ادامه بدهند. در این دیدگاه خیلی‌ها برای آقای خاتمی مصلحت نمی‌دانند که در انتخابات حضور پیدا کند و احیانا سناریوی دور گذشته‌ی آقای هاشمی رفسنجانی برای ایشان مطرح و پیاده شود.

آقای ابطحی، با توجه به شرایط، تا کنون در مورد آقای خاتمی و تفاوت‌ها با وضعیت آقای هاشمی‌ رفسنجانی، شما این سناریو را شخصا محتمل می‌بینید؟

امروز که اینجا ایستاده‌ایم، من جزو محتملات قوی می‌دانم. بله، احتمالا این فضا به وجود بیاید و مطرح باشد. البته اختلافی هم هست که من فکر می‌کنم مهم باشد. آن این که احتمالا فضای عمومی که برای آقای خاتمی وجود دارد، ممکن است فضایی باشد که در به خصوص قشر شهرنشین‌ فضای گله‌مندانه‌ای وجود داشته باشد؛ اما آن فضایی که شاید در دوران گذشته آقای هاشمی رفسنجانی داشت، یک فضای عمومی اجتماعی بود که به نوعی درگیر و مخالف آقای هاشمی هم بودند. آن فضا در مورد آقای خاتمی کم‌تر است، اما امکانات تخریبی، بالاخره امکاناتی است که وجود دارد.

یک نگاه دیگر هم نگاهی‌ است که معتقدند آقای خاتمی باید بیاید، به خاطر این که ظرفیت بسیار وسیعی دارد و از این ظرفیت وسیع باید در این شرایط استفاده بشود. خیلی از دوستان ممکن است در همین شرایط ـ با همه‌ی احترامی که برای آقای مهندس موسوی قائل هستیم ـ نوع نگاهی که به آقای مهندس موسی داشتند که در شرایطی می‌توانستند بیایند و نیامدند، به آقای خاتمی از این نگاه توقع متفاوتی داشته باشند.

اخیرا گزینه‌های دیگری من‌جمله در گفت‌وگوی آقای عبدی و حجاریان مطرح می‌شود، مثل معرفی آقای ناطق نوری به عنوان کاندیدای ائتلاف اصلاح‌طلبی. چنین نقطه‌ای آیا یک نقطه بازگشت برای اصلاح‌طلبان محسوب نمی‌شود، به نوعی که مشکل ذهنی برای پایگاه سیاسی و فرهنگی آن‌ها ایجاد بکند؟

من با آن نگاه‌ها و این تحلیل‌ها شخصا موافق نیستم. من معتقدم که تفکر اینچنینی نباید عملگرا به مسایل نگاه کند، بلکه باید به مبانی تفکرات خودش هم نگاه کند. جامعه‌‌ی ما جامعه‌ای باهوش است. جامعه‌ای نیست که یک دور به آقای ناطق نوری به عنوان رقیب اصلی آقای خاتمی نگاه کند و بعد یک دور دیگر همه جریان‌های اصلاح‌طلب پشت سر یک فرد قرار بگیرد.

با همه‌ی احترامی که برای آقای ناطق نوری قائل هستم و همه‌ی کسانی که تلاش می‌کنند، من معتقدم که یک دیدگاه، یک مبنای فکری وجود دارد و آن دیدگاه و مبنای فکری جلو می‌رود و کسانی را که قبول دارد، مطرح می‌کند. جامعه خواست می‌پذیرد، نخواست نمی‌پذیرد.

خیلی به این نگاه کاملا نگاه عملگرایی داشته باشیم و به تفکر موجود در جامعه و زیربناهای این تفکرات بخواهیم بی‌توجه باشیم، من این دیدگاه‌ها را قبول ندارم. نمی‌دانم آقای حجاریان چنین چیزی را ارائه کرده یا نکرده، ولی در فضای عمومی من معتقدم که آدم با مردم صادقانه‌تر دیدگاه‌هایی که خودش دارد را یا مطرح می‌کند و می‌آید و رای می‌آورد. یا زمینه ندارد، خب نمی‌آید و رای نمی‌آورد. اینها بهتر از این است که ما وارد این نوع بحث‌ها بشویم.

طرح معرفی شخصیت دیگری از میان اصلاح‌طلبان، آیا به‌طور جدی مطرح است؟

البته افراد مختلف، از لحاظ حضور نسبی، معرفی کرده‌اند. اما فکر می‌کنم تجربه‌ی انتخابات قبلی نشان می‌دهد که مجموعه‌ی جریانات اصلاح‌طلب وقتی موفق خواهند شد که بتوانند اجماعی در مورد یک فرد داشته باشند. آن اجماع در مورد کاندیداهای آینده حالا هر کس باشد، اگر اتفاق بیفتد، شرایط را خیلی متفاوت می‌کند.

من فکر می‌کنم افراد گوناگونی در این ماجرا هستند که اکنون به‌طور رسمی‌تر مثلا آقای کروبی، آقای عارف و شاید تا حدودی دکتر نجفی و اینها یک نوع ابراز آمادگی، بعضی‌ها صریح‌تر و بعضی‌ها ضعیف‌تر کرده‌اند.

در مورد یکی از این احتمالات؛ آقای کروبی، فکر نمی‌کنید همان فضایی که در مورد آقای ناطق نوری ذکر می‌کنید، به نوعی مصداق پیدا می‌کند، حتا نه با آن شدت. ولی با توجه به اظهارات آقای کروبی در انتخابات مجلس و در مورد طیف‌هایی از اصلاح‌طلبان که کم و بیش آقای خاتمی را هم دربرمی‌گرفت؟

شاید هم یک نکته مثبت‌اش این باشد که یک نوع فضای ارتباط و دیالوگ با بخش دیگر حاکمیت پیدا کرده باشند. برای این که شرایط آرام‌تر و قابل پذیرش‌تر باشد. حالا هنوز زود است که در مورد افراد بحث بکنیم.

آقای ابطحی، با توجه به این که هنوز زمان زیادی داریم تا انتخابات، محتمل‌ترین فضایی که از نظر صف‌بندی سیاسی در انتخابات آتی می‌بینید، چیست؟ بین کدام نیروها و یا کدام اشخاص خواهد بود؟

با توجه به فضا که می‌بینم، حتما اصلاح‌طلبان در انتخابات آینده حضور خواهند داشت. طرف مقابل هم احتمالا طرف قدرتمندی که وجود خواهد داشت، آقای احمدی‌نژاد است و این رقابت، رقابت اصلی خواهد بود. میدان رقابت اصلی بین یک کاندیدای اصلاح‌طلب، که امیدوارم اجماعی هم در مورد او وجود داشته باشد و آقای احمدی‌نژاد شکل می‌گیرد.