«ایران نباید روی روسیه حساب کند»

حسین علوی

مناقشه‌ی روسیه و غرب بر سر گرجستان پیچیده‌تر می‌شود. در حالی که آمریکا و اتحادیه اروپا نسبت به تأخیر در عقب‌نشینی نیروهای روسیه از گرجستان و به رسمیت نشناختن تمامیت ارضی این کشور از سوی روسیه انتقادات بیشتری را مطرح می‌کنند، روز گذشته معاون ستاد مشترک ارتش روسیه اعلام کرد که این کشور، کنترل بندر پوتی را در دست خودش نگاه خواهد داشت.

در همین ارتباط با هوشنگ حسن‌یاری، استاد و کارشناس مسائل استراتژیک در کالج نظامی سلطنتی کانادا گفت و گو کردم و ابتدا این مسأله را مطرح کردم که آیا مسأله‌ی گرجستان با روند کنونی می‌تواند به یک مناقشه‌ی بزرگ با غرب و به‌ویژه آمریکا و روسیه تبدیل بشود؟

بله، کاملاً. اگر که نگاه بکنیم به روابط روسیه با کشورهای پیرامونی‌اش و به خصوص با کشورهای تازه به استقلال رسیده که از شوروی سابق جدا شدند، می‌بینیم که روسیه هرگز این واقعیت را هضم نکرده و آن را نپذیرفته و به همین خاطر است که از زمان یلتسین به این طرف، همواره سعی شده که دوباره آن نفوذ روسیه را براین سرزمین‌های پیرامونی به‌وجود بیاورند.

‌در این راستا است که سازمان کشورهای مشترک‌المنافع به‌وجود آمد تا تأمین‌کننده‌ی این نیازهای امنیتی روسیه باشد که سازمان منطقه‌ای بسیار ناکارآمدی است.

به همین خاطر است که روسیه همواره سعی کرده که ‌‌کشورها یا مناطقی را از این مجموعه که خیلی هم همراهی با سیاست‌های مسکو نداشتند، به هر شکلی که شده، تحت فشار قرار بدهد.

در مورد گرجستان به خصوص روسیه همواره سعی کرده که به مناطق استقلال‌طلب گرجستان، انواع کمک‌ها را بکند و آن‌ها را تحت حمایت خود قرار بدهد و آن‌چه هم اخیراً بین روسیه و گرجستان گذشته، در این راستا بوده است.

گرجستان کشوری است که متوجه غرب است و دارای پیمان آتلانتیک شمالی با آمریکا بوده است. روسیه خواسته گرجستان را تنبیه کند تا درسی باشد برای کشور بزرگ‌تری نظیر اوکراین که چنین هوایی، یعنی نزدیکی با غرب و ناتو را به سر خود نیندازد.

هوشنگ حسن‌یاری

در این راستا است که غرب عکس‌العمل نشان می‌دهد و معنای این عکس‌العمل این است که غرب هم احساس خطر جدی می‌کند و در پی آن است که به هر شکلی که شده، نفوذ روسیه را در این مناطق به نوعی تحت کنترل در بیاورد و می‌توان انتظار داشت که به نوعی درگیری به برخورد بین روسیه و غرب و به خصوص آمریکا بینجامد.

به این ترتیب اگر مناقشه بر سر گرجستان به مهم‌ترین مسأله‌ی سیاست خارجی غرب و به‌ویژه ایالات متحده و روسیه تبدیل شود، تأثیر آن بر مناقشه‌ی هسته‌ای ایران چه خواهد بود؟

اگر که در کوتاه‌مدت نگاه کنیم، یکی از رهبران روسیه اعلام کرده که این وضعیت می‌تواند بر رفتار روسیه در شورای امنیت سازمان ملل در مورد پرونده‌ای هسته‌ای ایران تأثیر بگذارد. معنای ساده‌ی چنین حرفی این است که روسیه هر نوع قطعنامه‌ی جدیدی را که تحریم‌های جدیدی را بر ایران اعمال بکند، وتو خواهد کرد.

بنابراین می‌شود انتظار داشت که در کوتاه‌مدت در صورت وخامت بیشتر بین روسیه و غرب و به خصوص آمریکا، روسیه به چنین کاری دست بزند و مانع صدور قطعنامه‌ی جدیدی علیه ایران بشود. منتها این پیامد کوتاه‌مدت است.

به اعتقاد من در بلند‌مدت، نه روسیه و نه آمریکا هی ‌کدام منافع ملی‌شان در این نیست که بحران فعلی را گسترش بدهند و به نوعی به آن دوران جنگ سرد زمان شوروی و به اصطلاح کمپ غربی‌ها بازگردیم.

بنابراین می‌شود انتظار داشت که در میان‌مدت و در دراز‌مدت دوباره روابط این دو مجموعه مثل سابق عادی‌تر بشود. در چنین صورتی مسأله‌ی ایران به همان حالت قبل برمی‌گردد و ۵+۱ کار خودش را ادامه می‌دهد و قطعنامه‌های جدید و تحریم‌های بیشتری را بر ایران اعمال خواهند کرد و مسائلی از این قبیل.

این موضوعات بستگی به داد و ستدهای دیپلماتیکی دارد که بین روسیه و آمریکا صورت خواهد گرفت و به اعتقاد من کشوری مثل ایران بهتر است که در چنین موردی حسابی روی روس‌ها باز نکند؛ به خاطر این‌که روس‌ها نشان دادند که در زمان‌های مشکل، بیشتر با رقبا و دشمنان ایران همکاری می‌کنند تا ایران.

با توجه به این‌که در دولت کنونی آقای بوش، سیاست پرهیز از حمله‌ی نظامی به ایران در وزارت خارجه و وزارت دفاع پررنگ است، آیا ممکن است آمریکا در صدد تغییر اساسی سیاست خودش نسبت به ایران بربیاید؛ ‌طوری که در این مناقشه‌ی بین روسیه و غرب، تخفیف دادن مناقشه‌ی هسته‌ای ایران نقشی ایفا بکند؟

اگر دقت کنیم حتی زمانی که دولت بوش از گزینه‌ی نظامی علیه ایران صحبت می‌کرد، تأکید هم بر این موضوع داشتند که گزینه دیپلماتیک را ارجیح می‌دهند.

امروز هم به همین منوال است. ضمن این‌که یک تحول جدیدی به‌وجود آمده و آن این است که آمریکا اظهار علاقه کرده که دفتری را در تهران برای امور کنسولی در تهران برپا کند و اگر که چنین امری به تحقق بپیوندد، این باعث خواهد شد که اتکای بیش از حد امروز ایران به روسیه، ضعیف‌تر شود و در نهایت آمریکا را در برخورد با روسیه آزادتر ‌کند. البته منظور از برخورد، برخورد دیپلماتیک است و نه نظامی.