«تأثیرگذاری جنبش غیرمتعهدها محدودتر شده است»

حسین علوی

اجلاس وزرای خارجه «کشورهای غیرمتعهد» از دیروز در تهران آغاز به کار کرده است. محمود احمدی‌نژاد، رییس‌جمهور ایران، در سخنرانی خود به مناسبت گشایش این اجلاس، از کشورهای غیرمتعهد خواست تا با اتکا به قدرت سیاسی و اقتصادی خود در حل مشکلات جهان نقش مؤثری ایفا کنند.

پیش از این نیز وزیر خارجه ایران خواستار حمایت این کشورها از درخواست ایران، مبنی بر عضویت در شورای امنیت سازمان ملل، شده بود.

در گفت و گویی با دکتر سعید محمودی، استاد دانشگاه و کارشناس حقوق بین‌الملل مقیم سوئد، ابتدا این مسأله را در میان گذاشتم که کشورهای غیرمتعهد پس از دوران جنگ سرد و در شرایط کنونی، از چه امکانات و تأثیرگذاری‌هایی در عرصه بین‌المللی برخوردارند؟

اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در تهران

جنبش عدم تعهد (یا غیرمتعهد) سابق بر این، به خصوص در دوران بعد از جنگ جهانی دوم تا فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، یک جنبش سیاسی بسیار قوی بود و کارآیی بسیار بالایی در مسائل بین‌المللی داشت؛ تأثیرگذاری زیادی در داخل سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی داشت.

علت این تأثیر هم این بود که، این کشورها صرف نظر از این که چه قدر به بلوک شرق یا غرب وابسته بودند، می‌توانستند از امکانات سیاسی بین‌المللی - یعنی تهدید یک بلوک به پیوستن به بلوک دیگر - برای این که به عنوان یک نیروی سیاسی سوم، نظرات خودشان را بقبولانند، استفاده کنند.

این امکان از سال ۱۹۹۰ به بعد از بین رفته است و این جنبش دیگر نمی‌تواند چنین نقشی بازی کند. چون تنها یک بلوک و یک قدرت بین‌المللی باقی مانده است و آن هم قدرت غرب است.

از این نظر، امکان تأثیرگذاری جنبش غیرمتعهدها محدودتر شده است.

اما این را نمی‌توان این گونه تلقی کرد که این جنبش هیچ نقشی ندارد و نمی‌تواند مؤثر باشد. زیرا تشکیلات و ساخت و ساز این جنبش هنوز به قوت خود باقی است و این جنبش در داخل سازمان ملل هم، به خصوص در مسائلی که مربوط به مجمع عمومی و رأی‌گیری‌های این مجمع است و در جایی که همه کشورها رأی مساوی دارند، می‌تواند تأثیرگذار باشد.

از جمله در مورد انتخاب یک کشور برای عضویت در شورای امنیت، که هم‌اکنون مسأله اصلی مورد نظر ایران است. احتمالاً یکی از دلایلی که ایران این مسأله را در این مقطع مطرح کرده، این است که امیدوار است با حمایت این کشورها بتواند برای عضویت در شورای امنیت انتخاب شود.

آیا به جز رأی دادن در مجمع عمومی سازمان ملل، مکانیزم‌های معینی وجود دارد که کشورهای غیرمتعهد یا کشورهای دیگری مانند «سازمان کنفرانس اسلامی» و نظایر آن که همکاری‌های مشترک دارند، بتوانند بر تصمیمات ارگان‌های رسمی تأثیر بگذارند؟

حتماً این طور است. تأثیر می‌گذارند. چون نمی‌شود این را نادیده گرفت که تقریباً در تمام سازمان‌های بین‌المللی (به جز شورای امنیت یا اتحادیه اروپا) همه کشورها حق رأی مساوی دارند.

به همین دلیل، یک سازمان متشکل از کشورهای هم‌فکر با منافع مشترک - حتی به صورت خیلی گسترده - می‌تواند مؤثر باشد و این مورد، شامل حال کشورهای غیر متعهد هم می‌شود. ضمن این که تفاوت منافع در این کشورها بسیار بسیار زیاد است.

جمهوری اسلامی ایران تا کنون عملکرد شورای امنیت و سایر سازمان‌ها و سیستم‌های سیاسی - اقتصادی و حقوق بین‌الملل سازمان ملل متحد را ناعادلانه دانسته و خواستار تجدید نظر در این ساختار تشکیلاتی شده است. آیا در درون تشکیلات سازمان ملل متحد و آیین‌نامه‌ها و قوانین ناظر بر فعالیت این سازمان، مکانیزم‌هایی برای تغییر ساختار پیش‌بینی شده است؟

پیش‌بینی شده است. این درخواستی است که از سوی بسیاری از کشورها و حتی کشورهای غربی مطرح شده است. جنبشی هم در داخل خود سازمان ملل این امر را دنبال می‌کند.

در سال ۲۰۰۵ قسمت مهم جلسه مجمع عمومی، به همین مسأله تجدید ساختار در درون سازمان ملل اختصاص یافت.

اما باید این را هم اضافه کنم که مسأله غیر عادلانه و غیر دموکراتیک بودن کار این سازمان‌ها، انعکاس واقعی شرایط بین‌المللی است و این که اصولاً حقوق بین‌الملل، شرایط و روابط بین کشورها، روابط دموکراتیکی نیست.

با توجه به واقعیت سیاسی موجود و این که کشورها در عمل با هم مساوی نیستند، نمی‌تواند غیر از این هم باشد. حقوق بین‌الملل، یک سیستم حقوقی ناقص است.

به همین دلیل، خواست عادلانه بودن این سیستم و این که با همه کشورها به یک صورت عمل کند، در عین حال که خواستی بسیار خوب و قصدی بسیار عالی است، عملی کردن آن با توجه به واقعیات سیاسی دنیا در حال حاضر دور از ذهن است.