بيست و ششمين جشنواره فيلم فجر و سينمای ارزشی

پرويز جاهد

بيست و ششمين جشنواره بين‌المللی فيلم فجر، روز گذشته به طور رسمی طی مراسمی در تالار وزارت کشور تهران گشايش يافت. امسال وضعيت انتخاب فيلم‌های ايرانی بخش مسابقه جنجالی‌تر و هيجان انگيزتر از سال‌های گذشته بود. آقای صفار هرندی، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامی، جشنواره امسال را محصول نگاه دولت نهم به سينما اعلام کرد و هيات انتخاب که ترکيبی متفاوت با گذشته داشت با درنظر داشتن اين نگاه، به ارزيابی و مميزی فيلم‌های ايرانی ارائه شده به جشنواره نشست.

حضور برخی فيلمسازان و چهره‌های ارزشی نظام در جمع هيات انتخاب که سياست‌های دولت نهم را دنبال می‌کنند، نشان دهنده غلظت بالای معيارهای نظارتی و ارزشی در ميان اين هيات بود که منجر به حذف تعدادی از ساخته‌های فيلمسازان جوان، مستقل و خوش‌فکر شده است.

مجيد شاه حسينی، مديرعامل بنياد سينمايی فارابی، حذف اين فيلم‌ها را به دلايل فنی و آماده نبودن کپی صفر فيلم‌ها دانست. اما سينماگرانی که فيلم‌هايشان حذف شده، نظر ديگری دارند. آنها می‌گويند که هيات انتخاب جشنواره، فيلم‌هايشان را به دلايل محتوايی و ارزشی رد کرده است.

تعدادی از فيلم‌ها مثل دايره زنگی ساخته پريسا بخت‌آور و ترانه تنهايی تهران (مردی با آستين کوتاه) ساخته سامان سالور به گفته برخی تنها به دليل داشتن صحنه‌هايی از ديش ماهواره حذف شده‌اند. بيانيه ۴۵ تن از سينماگران ايرانی که در اعتراض به تصميم هيات انتخاب جشنواره و حذف برخی از فيلم های فيلمسازان مستقل و فرهنگی صورت گرفته است نيز بر ماهيت محتوايی و ايدئولوژيکی تصميم هيات انتخاب دلالت دارد و نشان دهنده جهت‌گيری دولت نهم و سياست‌گذاری‌های جديد فرهنگی آن و اعمال کنترل و مميزی بيشتر در مورد فيلم‌ها و محصولات هنری و فرهنگی است.

عليرغم انتخاب شعار سينمای ملی، سينمای اميد برای جشنواره امسال از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چشم‌انداز آينده سينمای ايران بسيار مغشوش، بی‌ثبات و نگران کننده است. اين نگرانی را می‌توان در لابلای خطوط بيانيه دسته‌جمعی سينماگران ايرانی که افرادی چون عزت الله انتظامی، کيومرث پوراحمد، پرويز پرستويی، منيژه حکمت، بهرام رادان، کيانوش عياری، نيکی کريمی و محسن امير يوسفی آن را امضا کرده‌اند، مشاهده کرد. بهرام بيضايی که مدت‌هاست فيلمی نساخته و به اجرای تئاتر سرگرم است، طی يادداشت کوتاهی از خواسته اين سينماگران حمايت کرده و گفته که وی به وضعيت حاکم بر سينمای ايران معترض است.

داريوش مهرجويی نيز ضمن تاييد اين بيانيه، اعلام کرد که سياست‌های جديد او را خانه‌نشين کرده است چون فضا را برای فيلمسازی مناسب نمی‌بيند.

برگزارکنندگان جشنواره فيلم فجر از برخی از فيلمسازان خواسته‌اند که فيلم‌هايشان را اصلاح کنند و برخی صحنه های آن را تغيير دهند. برخی از فيلمسازان، اين اصلاحات را پذيرفته و در فيلم‌هايشان اعمال کرده‌اند اما هستند فيلمسازانی که حاضر به تغيير دادن فيلم‌هايشان نشدند. اين اصلاحيه‌ها، حتی شامل فيلم به همين سادگی ساخته رضا ميرکريمی که مديرعامل خانه سينما و از فيلم‌سازان مورد تاييد نظام است و فيلم‌هايش بيشتر در حوزه سينمای معناگراست، نيز شده است. برخی از فيلم‌ها مثل آتشکار ساخته محسن امير يوسفی- فيلمساز خلاقی که فيلم زيبای خواب تلخ را در سال های گذشته ساخت - نيز بدون دريافت هيچ اصلاحيه‌ای غيرقابل نمايش اعلام شد.

با اين حال عليرغم اين اخبار تاسف آور، فيلم‌های راه يافته به بخش مسابقه و بخش‌های ديگر جشنواره، نشان دهنده ترکيب جوان فيلمسازان اين دوره و انرژی و شور عظيم آنها برای فيلمسازی و تجربه های سينمايی تازه و متفاوت است. فيلمسازانی که عليرغم فشارها و سخت گيری‌ها و محدوديت‌ها، دست به تجربه‌های جسورانه در حوزه‌های روايت و فرم می‌زنند و در عرصه‌های بين‌المللی افتخار می‌آفرينند و نام ايران را سربلند می‌سازند.

ترديدی نيست که اين گونه سياست‌های محدود کننده، سينمای ايران را منزوی کرده و موجب سرخوردگی فيلمسازان جوان و خلاق خواهد شد.

بيست و ششمين دوره جشنواره فيلم فجر از لحاظ اجرايی نيز تفاوت‌هايی با دوره‌های قبل دارد که مهم ترين آن تقسيم زمان جشنواره به دو بخش بين‌الملل و سينمای ايران است. در ۵ روز اول فقط فيلم‌های بخش بين‌الملل به نمايش درمی‌آيد و روزهای باقيمانده به فيلم‌های مسابقه سينمای ايران اختصاص دارد.

جشنواره امسال از چند سينماگر برجسته ايرانی مثل علی حاتمی، رسول ملاقلی‌پور، پروانه معصومی و جعفری جوزانی تجليل به عمل می‌آورد.

در بخش فيلم‌های خارجی نيز جشنواره فجر مروری دارد بر فيلم های اينگمار برگمن، سينماگر بزرگ جهان که مدتی پيش درگذشت. مرور بر آثار نيکيتا ميخالکوف، فيلمساز روس، سينمای فلسطين و سينمای گرجستان از بخش‌های ديگر جشنواره امسال فجرند.

در بخش مسابقه سينمای ايران که با عنوان سودای سيمرغ برگزار می‌شود، فيلم‌های آتش سبز ساخته محمدرضا اصلانی، آواز گنجشک‌ها ساخته مجيد مجيدی، به همين سادگی ساخته رضا ميرکريمی، خاک آشنا ساخته بهمن فرمان‌آرا، استشهادی برای خدا ساخته عليرضا امينی، شب ساخته رسول صدرعاملی، کنعان ساخته مانی حقيقی و هميشه پای يک زن در ميان است ساخته کمال تبريزی با هم رقابت دارند.

در بخش سينمای بين‌الملل نيز فيلم‌های الکساندرا ساخته الکساندر سوخوروف فيلمساز برجسته سينمای روس، حذف شده (Redacted) آخرين ساخته برايان دی پالما که اثری جسورانه در باره جنگ عراق است و مايکل کلی تون ساخته تونی گيل روی و با بازی جرج کلونی و نامزد هشت جايزه اسکار، با يکديگر رقابت دارند.

در بخش جشنواره جشنواره‌ها نيز فيلم‌های درخشانی چون مردی از لندن ساخته بلاتار فيلمساز مجار، در دره اله ساخته پل هگيس، چوپان خوب ساخته رابرت دونيرو و در بخش نمايش‌های ويژه، کوکب سياه ساخته ديگری از برايان دی پالما، جاده گوانتانامو ساخته مايکل وينتر باتم و قطار سه و ده دقيقه به يوما فيلم وسترن خوش ساخت جيمز منگولد با شرکت راسل کرو، عطش ديدن فيلم‌های خوب غير ايرانی بر پرده بزرگ سينما را در تماشاگران ايرانی تا حدی فرو می‌نشاند.

امسال نيز مثل هر سال سينمای ويژه‌ای برای اهالی مطبوعات و رسانه‌های گروهی اختصاص يافته اما سيستم صدور کارت و کنترل آن تغيير کرده و ضابطه‌های پيچيده‌تری نسبت به سال‌های قبل در باره آن اعمال می‌شود. از جمله اينکه وزارت ارشاد بايد صلاحيت خبرنگاران و منتقدان را از قبل برای دريافت کارت تاييد کند.

افتتاح سينما آزادی تهران با پنج سالن به وسيله شهرداری تهران بعد از ده سال از زمانی که اين سينما در شعله‌های آتش سوخت و خاکستر شد، يک اتفاق جالب و هيجان‌انگيز برای دوستداران سينماست. سينمايی که بعد از همه ترديدها و بدگمانی‌ها، سرانجام آماده بهره‌برداری شده و روز هفتم بهمن رسماً گشايش يافت.