گفتارهایی در باب میراث فرهنگی

بيژن روحانی

شنیدن فایل صوتی

پیش ازاین با هم در مورد رابطه دوگانه دوران مدرن و میراث فرهنگی صحبت کردیم. از یک طرف به توجه گسترده ای که در دوران جدید به میراث فرهنگی شد اشاره کردیم و از طرف دیگر تخریب های بی سابقه در این زمینه را نشان دادیم.
این رویکرد را می توان تا حد زیادی با رویکرد دوران مدرن نسبت به طبیعت یکسان دانست. یعنی همان طور که بیشترین شناخت ما از طبیعت و قوانین آن حاصل دانش های جدید است، اما از طرف دیگر بزرگترین آسیب ها و تخریب های وارده به طبیعت نیز در همین دوران اتفاق افتاده به طوری که حیات را در کره زمین با خطرات جدی رو به رو کرده است. گویی شناخت انسان از پدیده ها با دستکاری و تخریب آنها همراه بوده است.

تکنولوژی نیز به غیر از ارمغان آوردن امکانات جدیدی که به تحقیق و شناخت میراث فرهنگی کمک های گسترده کرده در عین حال آسیب های فروانی را نیز متوجه این آثار کرده است.

در این برنامه کمی در مورد نتایج مثبت استفاده از تکنولوژی در شناخت و حفاظت از آثار تاریخی و همچنین تاثیرات مخرب آن بر میراث فرهنگی صحبت می کنیم.

اگر برخورد با آثار فرهنگی، هنری و تاریخی را شامل سه مرحله شناخت، حفاظت و معرفی بدانیم، تکنولوژی و فن آوری در هر کدام از این شاخه ها تحول چشمگیری به وجود آورده است.

ابزارهای اندازه گیری و ابزار های سنجش از راه دور تنها بخش کوچکی از این تحولات هستند. به عنوان مثال در نظر بگیرید که با استفاده از تکنولوژی لیزر، اکنون نقشه برداری و ثبت تمام جزییات یک بنای تاریخی میسر شده است. همچنین مطالعه روی تابلوهای نقاشی با کمک پرتونگاری و اسکن سه بعدی به شناخت بسیاری از تکنیک های هنرمدان گذشته کمک کرده است .در باستان شناسی نیز با کمک تجهیزاتی که بدون نیاز به حفاری قادرند وجود ساختارها یا اشیایی را در عمق خاک نشان دهند در خیلی از موارد مانع از حفاری ها و کاوش های بی هدف می شود و در عوض باستان شناسان را درست به محلی که باید حفاری شود هدایت می کند.

اما شاید حفاظت از آثار هنری و فرهنگی بیشترین استفاده را از فن آوری مدرن برده باشد، چه در زمینه بناهای تاریخی و چه در زمینه آثار نقاشی، مجسمه ها، نقش برجسته ها، اشیاء فلزی و غیره. پیشرفت در علوم فیزیک و شیمی و شناسایی موادی با کارآیی و دوام بیشتر، بسیاری اوقات به حفاظت گران آثار فرهنگی کمک می کند تا از گنجینه های هنری بهتر محافظت به عمل آورند.

مثلن استفاده از مواد محافظ شفافی که مانند یک لایه بسیار بسیار نازک روی حجاری ها و نقش برجسته ها را می پوشاند و مانع از ورود رطوبت به آنها و در نتیجه آسیب دیدن آنها می شود. از این نمونه ها بسیار زیاد است. در زمینه استحکام بخشی بناهای تاریخی نیز، تکنیک ها و وسایل جدید مهندسی ساختمان، کمک های موثری کرده اند.

اما بخش مهم دیگر، معرفی آثار هنری و فرهنگی به عموم مردم است. اصولن اگر شناخت و حفاظت از آثار فرهنگی همراه با معرفی و در حقیقت عرضه آنها به مردم نباشد اصل این عمل زیر سئوال می رود. هدف محققان و حفاظت گران آثار فرهنگی در نهایت معرفی و شناساندن آنها به مخاطبین متفاوت است. بنابراین در هر زمان با استفاده از پیشرفت های فنی می توانند از ابزارها و زبان روز برای آشنایی مردم با میراث فرهنگی استفاده کنند. یک نمونه کوچک آن به وجود آمدن گالری ها و موزه های مجازی در فضای اینترنت است که بدون نیاز به حضور فیزیکی در محل، بازدید کننده می تواند با اشياء و آثار بسیاری از موزه ها آشنا شود. در آینده در این مورد و نقش تکنولوژی در شناسایی و معرفی آثار فرهنگی بیشتر صحبت می کنیم.

در کنار استفاده های مثبت فن آوری جدید در میراث فرهنگی باید به تاثیرات منفی آن هم بپردازیم.

پیش از این در بحث توسعه شهرها گفتیم که چگونه در روند شهرسازی جدید و تحول چهره آنها بسیاری از محلات قدیمی و حتا بناهای تاریخی تخریب و قربانی طرح های توسعه شدند.

اما همچنان می شود به مثال های دیگری نیز در این زمینه اشاره کرد.

آلودگی هوا غیر از اثرات مخرب روی طبیعت و سلامتی انسان به میراث فرهنگی نیز رحم نمی کند. گازهای شیميایی موجود در هوا که حاصل دود ماشین ها و کارخانجات صنعتی هستند در آب باران حل شده و به صورت اسید باعث فرسایش سنگ و آجر و فلز می شوند. بنابراین مجسمه های برنزی، نمای ساختمان های تاریخی و ستون های سنگی که در شهرهای پر جمعیت و آلوده یا در کجاورت آنها قرار دارند به شدت تحت تاثیر این عوامل فرساینده قرار می گیرند.

نمونه ی دیگری که نیز می توانیم به آن اشاره کنیم احداث سدهای عظیم و زیر آب رفتن مناطق باستانی و تاریخی در کشورهای در حال توسعه است. سدهایی که بدون مطالعات تاریخی و باستان شناسی احداث می شوند، برای همیشه شواهدی از دوران باستان را به زیر آب می برند. اتفاقن موضوع سدسازی در ایران و تاثیرات منفی آن بر میراث فرهنگی جز موضوعات بسیار مهم روز است که به آن خواهیم پرداخت.