عبادی: ابهام در معنای «شرارت» امنیت قضایی را به خطر می اندازد

نیک‌آهنگ کوثر

کانون مدافعان حقوق بشر با صدور اطلاعیه‌ای به «طرح تشدید مجازات اخلال در امنیت روانی جامعه» که یک فوریت آن به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است اعتراض کرد. با شیرین عبادی، فعال حقوق زنان و برنده جایزه صلح نوبل که مدير کانون مدافعان حقوق بشر است، گفت و گو کردم:

خانم عبادی، کانون شما - کانون مدافعان حقوق بشر - در بيانيه خود به مشکلاتی که مصوبه مجلس برای شهروندان ايجاد خواهد کرد پرداخته است. طرح تشدید مجازات اخلال در امنیت روانی جامعه چه خطرهايی برای شهروندان ايرانی می‌تواند داشته باشد؟

مخاطرات متعددی را برای شهروندان ایجاد می‌کند. یکی از این مخاطرات این است که امنیت قضایی شهروندان را مختل و متزلزل می‌کند.

به عنوان مثال، جرم شرارت مستوجب اعدام شناخته شده، در حالتی که تعریفی از جرم شرارت نیست و در هیچ یک از قوانین مصوبه قبلی هم این جرم تعریف نشده است. و این بسته به نظر دادگاه است.

آیا زدن سنگ به شیشه همسایه، شرارت است یا خیر؟ آیا موی ژل زده یک جوان در خیابان و گفتن متلک به یک دختر جوان، شرارت است یا خیر؟ همه اینها به نظر دادگاه بستگی دارد.

یک چنین جرم بزرگی را که مستوجب اعدام است، حتی تعریف نکرده‌اند و این امنیت قضایی شهروندان را به مخاطره می‌اندازد؛ و یا این که تاسیس سایت و وبلاگ که مروج فساد و الحاد باشد، مستوجب اعدام است و در ردیف جرایمی چون تجاوز به عنف و سرقت مسلحانه شناخته شده است. ضمن این‌که کسی را که با قلم سروکار دارد نمی‌توان در ردیف سارق مسلح دانست؛ اساساً جرم الحاد و فساد باز در قانون یا سایر قوانین تعریف نشده است.

به اعتقاد شیرین عبادی، طرح تشدید مجازات اخلال در امنیت روانی جامعه، طرحی ناقص است.

چه چیزی مروج فساد است؟ آیا اگر در وبلاگی قید شود که چرا بیکاری زیاد است؟ و چرا فقر رو به گسترش است؟ یا این‌که چرا قانون نظارت استصوابی وجود دارد؟ آیا اینها مروج فساد هستند؟

این ها تمام مسایلی است بسیار مهم که نمی‌توان از کنار آنها بی‌تفاوت گذشت. و من متاسفم که یک فوریت آن به تصویب هم رسیده است. یعنی ظاهرا مجلس هشتم آن چنان برای تصویب این قانون عجله داشته است که حتی یک فوریتش را هم تصویب کرده است و صبر نکرده تا مانند قوانین عادی نوبت رسیدگی به آن برسد.

مشکل دیگر این قانون این است که تعداد جرایمی که مستوجب اعدام است را افزایش داده است. در حالی که طبق مصوبه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، به کشورها توصیه شده که مجازات اعدام را از قوانین کیفری شان حذف کنند.

در ایران، ما نه تنها این کار را نکردیم و به توصیه سازمان ملل و سازمان‌های بین‌المللی کیفری در زمینه حذف مجازات اعدام گوش نکردیم، بلکه با این قانون بر تعداد اعدام‌ها هم خواهیم افزود.

خانم عبادی، سوالی که برای خیلی‌ها پیش می‌آید این است که، آیا این قوانین جدیدی که دارند وضع می‌شوند، ناقض آزادی‌های تصریح شده در قانون اساسی هستند یا نه؟

بله. علاوه بر مشکلاتی که گفتم، این‌گونه قوانین برخلاف روح کلی حاکم بر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم هست. زیرا که آزادی بیان در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده است، مگر آن که مخل به مبانی اسلام باشد. مبانی اسلام چیست؟ تاکنون هیچ تعریفی از این مبانی در قانون نشده است. بنابراین اگر هم تعریفی بشود، این جرم مستوجب اعدام نخواهد بود. بلکه چاپش باید ممنوع باشد، نه این که اگر کسی این کار را کرد بایستی اعدام بشود.

فراموش نکنیم آزادی بیان همواره برای مخالفین هر ایدئولوژی یا حکومتی است. البته که تعریف کردن و تمجید کردن از سیاست‌های کلی حکومتی که در رأس قدرت است و یا تعریف و تمجید از ایدئولوژی که زیربنای هر حکومتی است، آزاد است. پس وقتی می‌گویم آزادی بیان، منظور آزادی بیان برای مخالفین حکومت‌ها و ایدئولوژی‌هائی که به قدرت رسیده‌اند، است.

و این آزادی بیان بایستی به این صورت تصویب بشود که؛ همه آزاد هستند هرنوع انتقادی که بخواهند بکنند، مگر این که طبق قانون اساسی مخل به مبانی اسلام باشد. مبانی اسلام را هم تا به حال قوانین تعریف نکرده‌اند. بنابراین چون تعریف نشده، بایستی فرض را بر این گذاشت که همه آزاد در هرگونه انتقادی هستند.

خانم عبادی، با توجه به این که ما در سال‌های اخیر مساله‌ای را به نام علم قاضی داشتیم، که قضات با توجه به برداشت خودشان می‌توانستند کسی را محکوم یا تبرئه کنند، آیا این مسئله بعد از تصویب قانون اخیر می‌تواند خطری برای آزادی‌های اجتماعی و آزادی شهروندان ایجاد کند؟

متاسفانه یکی از ادله اثبات جرم در قوانین کیفری ما، علم قاضی است. و این می‌تواند بسیار خطرناک هم باشد. زیرا قاضی هم یک انسان است و با فرض این که حسن نیت داشته باشد (تکرار می‌کنم، با فرض این که حسن نیت داشته باشد) امکان اشتباه بسیار زیادی دارد.

الان وسایل اثبات جرم در دنیا بسیار پیشرفته‌تر از این است که ما بگوییم علم یک نفر می‌تواند کسی را پای چوبه دار بفرستد.

در مورد جرایمی که گفتم تعریف نشده، مثل الحاد، ترویج فساد، و شرارت، تمام این‌ها بسته به نظرهر قاضی است که چگونه موضوع را تفسیر کند. یعنی، این‌که ‌تفسیر قاضی از شرارت چه باشد، باعث می‌شود که کسی اعدام بشود یا این که بدون قید و شرط آزاد بشود.