رادیو زمانه

تاریخ انتشار: ۱۱ مهر ۱۳۸۷

بزنگاه ریاکاری

مهدی عبدالله‌زاده
[email protected]

پخش مجموعه تلویزیونی بزنگاه با وجود واکنش شدید شورای نظارت بر صدا و سیما و اعتراضاتی که نام مردمی بودن را بر آن نهاده بودند، از چهار‌شنبه شب گذشته از سر گرفته شد.

واضح بود که چنین خواهد شد؛ به این دلیل ساده که در این ۱۷ قسمتی که قبل از شب‌های عزاداری به نمایش در آمده بود، نمی‌شد حتی یک مورد یافت که با اصول شرعی، عرفی و قانونی مندرج در ضوابط صدا و سیما هم‌خوانی نداشته باشد.


تصویری از سریال بزنگاه/ عکس‌ها از شکوفه هاشمیان

به واقع این که یک سریال تلویزیونی‌- که در هریک از مراحل ارایه فیلمنامه، پیش تولید، ساخت و پس از تولید بارها توسط بازبینان سخت گیر مورد بررسی قرار می‌گیرد- از چنان ایرادات اساسی برخوردار باشد که شایسته توقیف تشخیص داده شود، ‌امری غیر‌قابل باور و محال است.

در مقابل، آن چه باعث شده حساسیت‌هایی چنین نسبت به این سریال برانگیخته شود رویکرد، نقد‌گرا و بی‌پردگی عطاران ‌در این روایت تلویزیونی است. موضوع از این قرار است که بازی هوشمندانه‌ی او با خط قرمز‌هایی که - البته هیچ‌گاه از آن‌ها عبور نمی‌شود- این‌چنین بعضی‌ها را آشفته کرده است.

این نوع رویکرد، تنها به محتوا و نوع نگاه حاکم بر فضای قصه خلاصه نمی شود. عطاران در بازی ها، ساختار و حتی تیتراژ آغازین نیز از دایره معمول خارج شده و به بدعت هایی رسیده که در مواردی چون تیتراژ، حتی به آوانگاردیسمِ آمیخته با حس و حال آنارشیستی هم نزدیک می شود. تصاویر خاکستری از فضایی پر شده با آهن و چدن و ضمختیِ صنعت و کوبش خشن پتک در دایره ای خالی از انسان،تیتراژ را تا حدی انتزاعی جلوه می دهد که گمان نمی کنم هیچ تماشاگر عادی بتواند با آن ارتباط برقرار کند.

عطاران که در دو سریال قبلی‌اش هم در عنوان‌بندیِ آغازین، بدعت‌های زیبایی را رقم زده بود، این‌بار گویی به سیم آخر زده و دلی پر برای حرف زدن دارد. اما حسن کارش این است که حاضر شده به بهای متهم شدن به کم‌ادبی و گستاخی، تعارف را بگذارد کنار و زبان تلخی را برای بیان حرف‌هایش برگزیند.


پرسشی که در پی می‌آید این است که، چه نکاتی باعث شده تا با وجود رعایت استاندارد‌های اخلاقی، شرعی و قانونی، خاطر اعضای شورای نظارت بر صدا و سیما مکدر شود؟

مهم‌ترین نکته‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، نادیده گرفتن یک سنت همیشگی و مخدوش کردن تصویری آرمانی است که در تمام این سال‌ها در سریال‌های تلویزیونی از خانواده‌ی سنتیِ ایرانی به دست داده می‌شد: او برای نخستین بار در دست کم دو دهه‌ی گذشته، این قانون نا‌نوشته را که سنت ‌های پسندیده‌ای چون احترام به بزرگ‌تر‌ها و رعایت ادب را باید در صدا و سیمایی که امام خمینی آن را «دانشگاه» می‌داند، تبلیغ کرد؛ به کناری نهاده و آدم‌های قصه‌اش را بر اساس الگو‌های واقعی مورد نظرش، شخصیت‌پردازی کرده است.

«نادر»، نه به عنوان برادر کوچک‌تر به «صابر» ادب و احترام همیشگی می‌گذارد و نه از سوی برادر‌زاده‌اش مورد احترام لازم قرار می‌گیرد. بر سر تقسیم ارث همه به هم توهین می‌کنند، به هم کلک می‌زنند، قهر می کنند و آشتی می‌کنند. و این درست همان چیزی است که اگر‌چه نشان دادنش، غیر‌قانونی نیست، اما تماشایش برای مدیران صدا و سیما‌ غیر‌عادی ست‌. آن‌ها طبیعتاً به چنین رویکردی عادت ندارند و در مواجهه با آن، احساس ناراحتی می‌کنند.


نکته دیگری که قاعدتاً حساسیت بر‌انگیز بوده، انگشت گذا‌شتن روی پدیده‌ی رواج ریا‌کاری در جامعه است که بخش مهمی از طنز ماجرا از آن ریشه می‌گیرد.

برخی در تاویل و تفسیر این سریال، کار را تا آن‌جا پیش برده‌اند که قصه‌اش را استعاره‌ای از زد وبند های سیاسیِ این روز‌های ایران می‌دانند. اما اگر چنین هم نباشد، همین که بافت جامعه ی کاسب و بازاری سنتی چنین آلوده به ریا به تصویر کشیده شود، خود در نظر اعضای نظارت، ‌امری به شدت ناخوشایند است.

حدود این ناخوشایندی زمانی از آستانه ی تحمل خارج می‌شود که مداحان و نوحه‌سرایان مراسم سوگواری نیز در دایره انتقاد وارد می‌شوند. ‌

بزنگاه، مداحان را آد‌م‌های بی‌عاطفه و کاسب‌کاری می‌شمارد که نه بر مبنای عدالت، که بر اساس خواست و نظر کسی که وجه حق‌الزحمه آن‌ها را پرداخته حرف می‌زنند، ناله و اشک‌شان دروغین است و ریا‌کاری کسب و کارشان است.


واقعیت آن است که اگر بزنگاه نه به عنوان یکی از سریال‌های مناسبتی، که در شکل و روال معمول به نمایش در می‌آمد هیچ‌کدام از این به ظاهر ایراد‌ها به چشم نمی‌آمد و هیچ واکنشی بر انگیخته نمی‌شد. اما از آن‌جا که رسم شده در ماه رمضان، به معنویت توجه ویژه شود و کلید واژه‌هایی چون عبادت، گذشت، دین‌داری، جوانمردی و به یک معنا ایده‌آلیسم ترویج شود، بزنگاه حکم یک نوع پرده‌دری و خارج‌خوانی را پیدا کرده است.

عطاران از دید عده‌ای، آنارشیستی است که به ارزش‌های اجتماعی آسیب وارد می‌کند. اما یادمان باشد، همین حضورها و کنش‌های به ظاهر ‌آنارشیستی است که با چپ و راست کردن عقاید و آداب کهنه، آن‌ها را می‌پالاید و به بهتر شدن‌شان کمک می‌کند. به جای چشم بر هم نهادن و استغفرالله گفتن، می‌توان پذیرای‌شان بود.

نظرهای خوانندگان

بزنگاه یک سریال واقع گرایانه اجتماعی است که به رغم طنز عمیق، به شدت تلخ است. البته این سریال برای کودکان و نوجوانان مناسب نیست و باید بزرگسالان به دیدن آن بنشینند و از این نظر ساعت پخش آن اصلا مناسب نیست. ولی گمان می کنم داستان سریال بعد از انتقادهای گسترده شورای نظارت صدا و سیما و مراجع دولتی در ادامه نسبت به طرح اولیه کاملا متفاوت باشد و شاهد یک پایان خوش آبگوشتی به سبک تمامی فیلم فارسی های صدا و سیما باشیم و از این نظر جای تاسف است.

-- بیننده ، Sep 27, 2008 در ساعت 05:35 PM

Aghaye Abdollahzadeh mesle hamishe naghdi alee ro neweshtan wa ba negahe tizi ke darand daghighan haman nokati ra ke kargardan saie dar be taswir keshidane an ra dashte wa serial ra az fazayee komedi ke shayad dar nazare awal khandedar bashad ama dar nahad talkhtar az...in ast jamie ke shayad didane an baese tahazon shode wa be tasvir keshidane an jorm wa tohin mahosb mishawad.hame ke nemitawanand mesle kabak sare khod ra be zire barf konanad.. hamishe haghighat talkh ast.aghaye abdollahzdeh mesle hamishe alee bod.adam naghdhaie shoma ra ke mikhone be inke hanoz kesani hastand ke khandane matalebeshan adam ro omidwar kone.

-- zhinoo ، Sep 27, 2008 در ساعت 05:35 PM

سریال بزنگاه بهترین سریال ماه رمضان است. البته روز حسرت هم خیلی جذاب است. اما بزنگاه خیلی تازگی دارد.

واقعا که خوب می نویسید آقای عبدالله زاده. به درستی به واقعیت های صدا و سیما اشاره کردید و ریشه ها ی این وضعیتی که پیش آمد را به خوبی بیان کردید.

میترا صالحی نجف آبادی

-- میترا صالحی نجف آبادی ، Sep 27, 2008 در ساعت 05:35 PM

آقای عطاران معمولا از موضوعات ملموسی در برنامه هاشون استفاده می کنن که با همه ارتباط برقرار می کنه و ایندفعه هم دست روی چیزی گذاشتن که همه یا از نزدیک دیدیم یا اطرافمون ... حالا اگه تصویرهای آرمانی و عرفانی نداره دلیل بر بد بودن یا متوقف کردنش نباید باشه

-- گلناز رزازی ، Sep 27, 2008 در ساعت 05:35 PM

خوب شد که شایعه شد این سریال توقیف می شه، چون حالا مردم بیشتر نگاه می کنن. از شما و رادیو زمانه هم ممنونم به خاطر روشنگری

-- کاملیا پرتوی ، Sep 27, 2008 در ساعت 05:35 PM

بالاخره بعد از سی سال کاسه توالت هم در یک سریال از صدا وسیما نشان داده شد !!

-- اروین ، Sep 27, 2008 در ساعت 05:35 PM

ممنون از نقدتون. به نظر من این سریال چند مورد را در خود داره.
۱) خراب کردن مداحان نزد مردم؛ اخوندها از دست مداح ها به شدت شاکی هستن چون آنها را رقیبی می دانند که با یک صدای خوش و بلندگو به میدان رقابت با آنها آمده اند و کسب و کار آنها را کساد می کنند.
۲) نگاه منتقدانه و نوگرا مشخصه نسل جدید ایرانی است که عطاران هم از این نسل است
۳) در گذشته سردمداران احساس می کردند که هر چه مردم عامی تر باشن دردسرشان کمتر است ولی الان به این نتیجه رسیده اند که این عامی بودن به ضرر خود سردمداران است و به این نتیجه رسیدن که این روند را عوض کنن و دوست دارن که این تغییر با کنترل آنها انجام شود.
شخصا کارهای آنارشیستی را دوست دارم و همانظور که شما گفتید :
همین حضورها و کنش‌های به ظاهر ‌آنارشیستی است که با چپ و راست کردن عقاید و آداب کهنه، آن‌ها را می‌پالاید و به بهتر شدن‌شان کمک می‌کند.

-- سعید ، Sep 27, 2008 در ساعت 05:35 PM

ظاهرن نویسنده ی این مقاله سریال های چندساله ی اخیر - به خصوص سریال های ماه رمضان - را ندیده! این سریال هم جزئی - و در حقیقت ادامه ی - همان سریال هاست. تنها چیزی که در این سریال تازه به نظر می آید تیتراژ آن است. آن هم نه به خاطر تصاویر که بیشتر به خاطر سکوت حاکم بر آن است.

-- منتقد ، Sep 28, 2008 در ساعت 05:35 PM

BE AGHAYE ATTARAN TABRIK MIGAM ,HALA MARDOM MIFAHMAND KE TANZ DAR LODEH BAZIHAYE MEHRAN MODIRI KHOLASE NEMISHAVAD.

-- Amir ، Sep 28, 2008 در ساعت 05:35 PM

لطفا به آن كلاغ آخر تيتراژ هم دقت شود كه با قارقارش دل خيلي از آقايان را به درد مي آورد . يادمان باشدكه مجله دنياي تصوير بخاطر چاپ يك كلاغ روي ميله پرچم تعطيل شد . دم عطاران گرم

-- محمود ، Sep 28, 2008 در ساعت 05:35 PM

Reza attaran AValin va KHrin kargardanie ke ba tamame shakhsiyathaye ejtemai kamelan ashnaee dare, man kheyli az hazeha khodam o too serialhaye attaran mibinam. karesh alye.

-- sheida ، Sep 28, 2008 در ساعت 05:35 PM

جای سریالهایی که در عین واقعگرایی روش صحیح زندگی را به مردم نشان دهند خیلی خالیست

-- sholeh ، Sep 28, 2008 در ساعت 05:35 PM

magar dar Iran seryaal misazand ke shoma vaghte khodetan ra talaf mikonid anja pool taghsim mikonand kodam film kodam seryak hodam honarmand khodetan ra gool nazanid

-- Irandoost ، Sep 28, 2008 در ساعت 05:35 PM

عطاران یک قطعه از شعر هادی خرسندی را هم خواند.بچه ها این گربه ایران ماست....

-- علی- نیشابور ، Sep 28, 2008 در ساعت 05:35 PM

باعث خجالته که رادیو زمانه در باره چنین بنجلی مطلب گذاشته. . به امید روزی که کسی صدا و سیمایی که بلندگوی بلاهته جدی نگیره و اسامی کسانی که هنرشون محدود به دلقک بازیه و با بودجه کهکشانی این دانشگاه همگانی! از فرش به عرش رسیدن اینقدر تکرار نشه

-- ویلی ، Oct 1, 2008 در ساعت 05:35 PM

این سریال جز نمایش واقعییات تلخ در جامعه امروز چیز دیگری نیست. و به همین دلیل با منافع اقایان منافات دارد. از اقای عطاران متشکریم. . .

-- بهار ، Oct 2, 2008 در ساعت 05:35 PM