رادیو زمانه

تاریخ انتشار مطلب: ۹ فروردین ۱۳۸۷
شادی‌نامه، قسمت ششم

جاز و تجربه‌های تازه در موسیقی آذری

فرج بال‌افکن، علی‌اصغر رمضان‌پور

Download it Here!

موسیقی آذری از اواخر دهه چهل میلادی با تجربه های تازه‌ای در موسیقی مدرن همراه بود. آغازگر این راه چهره‌هایی بودند مانند «توفیق قلی‌اف» (رهبر مجمع موسیقی سازان آذربایجان) «سعید رستم‌اف»، «جهانگیر جهانگیرف»، «رامیز علی‌اف»، «نیازی حاجی بای‌اف»، «فکرت امیروف» و «گارا گارایف» که موسیقی مقامی را در شکل‌های کاملاً جدید اجرا کردند.


مشهدی عباد

نیازی (توفیق زاده) حاجی بای‌اف در سال ۱۹۴۲ اپرای «خسرو و شیرین» را ساخت. اگرچه پیش از آن حضور حاجی بای‌اف «مشهدی عباد» و «آرشین مالالان» را ساخته بود. اما در این دو اثر که در تاریخ موسیقی آذری و فراگیر شدن آن بسیار موثر بودند، سازنده آن هنوز از فضای تاتر موزیکال و تاتر موزیکال کمدی که که بنا بر یک سنت خانوادگی در شهر شوشا به حاجی بای اف رسیده بود، رها نشده بود. حاجی بای‌اف در اپرای «کور اوغلو» تا حدی از این فضا جدا شد و فراتر از نقد اجتماعی به ترکیب زیبایی از فضاهای عرفانی و حماسی دست یافت. فضای تلخ سال‌های جنگ جهانی دوم به حرکت موسیقی آذری به سوی تجربه‌های تازه‌تر انجامید.

توفیق قلی‌اف با راه‌اندازی نخستین گروه موسیقی پاپ و جاز در سال ۱۹۴۲ زمینه‌های پیوند یافتن موسیقی آذری با یک دنیای جدید را فراهم کرد.
فکرت امیروف در ۱۹۴۶ سمفونی شور را ساخت، در ۱۹۴۹ افشاری را و در ۱۹۶۸ گلستان شیراز را و پس از آن هزار و یکشب را در قالب باله ساخت. امیروف تم‌ها، حس‌ها و ویژگی‌های سبکی موسیقی مقامی را در سمفونی و با امکانات ارکستر سمفونیک توسعه بخشید. سعید رستم‌اف هم در سال ۱۹۴۸ «درنا» و در سال ۱۹۴۸ «اولدوز» را ساخت.


گارا گارایف

جهانگیر جهانگیروف (۱۹۹۲-۱۹۲۱) که استاد برجسته موسیقی کرال بود با استفاده از تنظیم هایی که سعید رستم اف در دهه های پیش انجام داده بود، گوشه های آوازی موسیقی مقامی را در شکل مناسب برای اجرای گروه های کر تنظیم کرد و اثر برجسته خود «آن سوی ارس» را که یک سمفونی «وکال» است در ۱۹۵۰ ساخت.

راهی که جهانگیروف گشود این امکان را فراهم کرد تا نسل سوم خوانندگان آذری در قرن بیستم تربیت شوند که توانایی اجراهای سنگین سمفونیک وکال را داشتند و به استفاده از این تکنیک در فیلم ها و اجراهای نمایش کمک کردند. این نسل تاثیر زیادی در گسترش بین‌المللی موسیقی آذر داشتند و به مردمی شدن دستاوردهای آهنگ‌سازان بزرگ آذری کمک کردند.


عزیزا مصطفی‌زاده

گارا گارایف (۱۹۸۲ – ۱۹۱۸) موسیقی‌شناس و آکادمیسین برجسته در سال ۱۹۵۲ باله «هفت زیبا» را بر اساس آثار نظامی ساخت و به نظر تاریخ‌نگاران موسیقی آذری این اثر که نخستین درام موزیکال آذری بود بهره‌گیری از باله را در موسیقی آذری گسترش داد. او در سال ۱۹۵۸ «راه توفان» را ساخت که جایزه معتبر لنین را به خود اختصاص داد.

یکی از اقدامات مهم گارایف، حمایت او از موسیقی جاز بود که در آن زمان زیر حملات بلشویک‌هایی قرار گرفته بود که در پیروی از استالین، جاز را یک موسیقی اغواگر و مبتذل می‌دانستند.

دهه شصت میلادی در نتیجه تحولاتی که به آن اشاره شد، دهه اعتبار یافتن موسیقی آذری در سطح جهانی بود و آهنگسازان و خوانندگان آذری، آثار خود را در بسیاری از کشورهای جهان عرضه کردند. در همین دوران، گروه‌های موسیقی جاز شکل گرفته و از آن جمله گروه معروف «گایا» که به اعتباری در سطح بین‌المللی دست یافت. از ویژگی‌های موسیقی جاز آذری در این دوران حفظ نزدیکی خود به دستاوردهای نوآورانه موسیقی سمفونیک مقامی است.


عزیزا در کنار پدرش

تئوریسین بیان ارتباط این سبک جاز با موسیقی آذری «واقف مصطفی زاده»(۱۹۷۹- ۱۹۴۰) بود. او موسیقی را در تفلیس دنبال می‌کرد و در سال ۱۹۶۹ به اصرار حاجی بای‌اف به باکو آمد. او نوازنده برجسته پیانو بود و رابطه میان بداهه‌نوازی در موسیقی مقامی و جاز را به شکلی علمی توضیح داد. او در سال های ۱۹۶۸ تا ۱۸۷۹ سه جایزه بین‌المللی در زمینه موسیقی جاز گرفت. واقف در سال ۱۹۷۹در پی یک حمله قلبی در گذشت.

«عزیزا مصطفی‌زاده» نمونه برجسته‌ای از هنرمندان جازی است که در مکتب جاز آذربایجان تربیت شدند. عزیزا از سه سالگی نواختن پیانو را آغاز کرد و در ۱۷ سالگی نخستین جایزه بین‌المللی را در جاز نصیب خود ساخت. عزیزا پس از مرگ پدر، به همراه مادر که زوج هنری واقف بود راهی آلمان شد و اولین آلبوم او که در سال ۱۹۹۱ به بازار آمد نمونه در خور اعتنایی از تلفیق جاز و موسیقی مقامی است. یکی از موسیقی‌شناسان در‌باره او می‌گوید: آنچه من در موسیقی او پیدا می‌کنم فرهنگ عمیق آذربایجان است.

موسیقی فراتر از مرزها
موسیقی آذری محدود در مرزهای سیاسی نیست. صرف نظر از زبان و فرهنگ مشترک و پیوندهای تاریخی، اغلب ترانه‌های آذری را خوانندگانی با ملیت‌های مختلف خوانده‌اند. در ایران کسانی مانند گوگوش، کورش یغمایی و محمد نوری به خوبی آثار موسیقی آذری را در قالب موسیقی پاپ اجرا کرده‌اند و نشانه‌هایی برای نشان دادن پیوندهای دنیای موسیقی فراتر از مرز‌های سیاسی هستند.


مرتبط:
موسیقی آذری: مقام‌هایی که به دارالالحان رفتند

Share/Save/Bookmark

نظرهای خوانندگان

چقدر این برنامه شما شیرین و انتخاب ها درست انجام شده بود. این که موسیقی آذری چه تحولاتی داشته کاملا از متن برنامه روشن است. ای کاش می شد بیشتر در این باره کار کنید.
مادرم دوران کودکی خود را در اردبیل گذرانده و با شنیدن این برنامه برای ساعتی در خود فرو رفت و اشک در گوشه چشمانش بود. واقعا از این که به احساسات فرو خورده مردم توجه دارید متشکرم. همین

-- شیوا ، Feb 22, 2008 در ساعت 04:34 PM

چرا فایل صوتی برقرار نیست؟ ممکن است رسیدگی کنید.

--
زمانه: ممنون، تصحیح شد.

-- احمد ، Feb 22, 2008 در ساعت 04:34 PM

متن با ارزشی بود. جای معرفی بیشتر او و کار های او هم وجود داشت. مثلا اینکه او جدا از نوازندگی یک خواننده فوق العاده با رنگ آمیزی صدای عالی است. او طوری آواز را همزمان با نوازندگی تلفیق می کند که هم یک آذری زبان متوجه کلام او می شود و هم یک جازیست حتی آماتور فورا متوجه توان بالای او در نوازندگی می شود. یا اشاره به کارهای او به عنوان نمونه "Always" که لینک آن در زیر است. یا "Ay Dilbar" که یکی از شاهکارهای او است و متاسفانه در youtube نتوانستم پیدایش کنم.

http://www.youtube.com/watch?v=C7aNaZ7JtBk&feature=related

او و مادرش هر ساله یک رقابت جاز را که به نام پدرش نام گذاری کرده اداره و (یا) داوری می کنند.

-- افرند ، Feb 23, 2008 در ساعت 04:34 PM

اخبار جدید از ادبیات موسیقی اذربایجان اریه فرمایید فایل صوتی برقرار نیست

--
زمانه: مشکل فایل صوتی بر طرف شده، لطفا دوباره چک کنید.

-- عبدالعلی س ، Feb 23, 2008 در ساعت 04:34 PM

avala az ettelaati ki dadehid tashakkor mikonam .vali chand mored hast ke bayad yadavari konam ,val inke vagef mustafazadeh ra hajibekov be azerbayjan daat nekerdeh ast 1969 hajibekov fot kerde bud,1948,dovoman az karhaye vagef besiyar bayad tozih dad ,nke vagef avalin konsertoye piano be janre jaz symphonic afaride ve gruhe vocale sevil ra tasis nemudeve inke bad az gara garayev nasle jadide ahangsazan azari be meydan iayend ke aksareshan shagerdan in ostade bozorg bhastand ke az salhaye 1960 musigiye azarbayjan pishrafte besiar cheshmgiri minemayed ,,aref melikof,khayyam mirzazade.akshin alizade,faraj garayev,rustam mamedov,ismail hajibekov ve.........aknun dar musigiye modern ahangsazane nami dar sathe jahani matrah hastand ve amma der morede jaz azerbayjan tozih daham ke ham aknun jazisthaye mashhuri manande aziza mustafazade,salman ganbarov,shahin novrasli,emil mamedov ve......digar honarmandane azeri ke be in honare ziba ganaye javdani mibakhshand.
masoud kazemzad....baku

-- masoud kazemzad ، Feb 24, 2008 در ساعت 04:34 PM

kheili mamnun be khatere etelaate khubi ke dar rabete ba musigie azari neveshtehid lotfan dar in mored tozihate bishtari benevisid

-- بدون نام ، Feb 24, 2008 در ساعت 04:34 PM

سلام
به نظر میرسد که فایل صوتی این صفحه همچنان مشکل داشته باشد. خیلی دلم میخواهد که صدای مربوط به این برنامه قشنگ را بشنوم. آیا امکان حل کردن این مشکل وجود دارد؟
. . . . . . . .
زمانه ـ فایل صوتی در دسترس است. با سپاس از حسن توجه و اطلاع دهی شما.

-- oxtay ، Mar 28, 2008 در ساعت 04:34 PM