تاریخ انتشار: ۵ اردیبهشت ۱۳۸۷ • چاپ کنید    
خطاهای روزمره ـ ٥

تعمیم «فتنه»ساز

مریم اقدمی

Download it Here!

«همه تعمیم‌ها خطرناک هستند؛ حتی همین تعمیم»
الکساندر دوما

سی.یو.۵ (CU 5) از سیاره‌ای بسیار دور با تمدنی قدرتمند و پیشرفته از آن سوی کهکشان آمده است. او مأموریت دارد گزارشی از زمین و ساکنان آن به سیاره‌اش بفرستد تا حاکمان و مردمش زمینِ تازه کشف شده را بیشتر بشناسند.

برای تأثیر بیشتر، سی.یو.۵ تصمیم می‌گیرد یک گزارش چندرسانه‌ای همراه با فیلم و عکس و متن تهیه کند. با استفاده از تکنولوژیِ پیشرفته تمدنی که سی.یو.۵ متعلق به آن است، او حتی می‌تواند گذشته‌ را نیز ببیند و در گزارشش از آن استفاده کند.

وقتی گزارش او به سیاره‌اش می‌رسد، مردم و حاکمان یکپارچه تصمیم می‌گیرند به زمین حمله کنند تا جهان را از وجود ساکنان خشن و جنگ‌طلبی به نام «انسان» پاک کنند.

مگر گزارشِ سی.یو.۵ چه بود که باعث چنین قضاوتی شد؟ صحنه‌های شکار و سر بریدن حیوانات، سوزاندن جنگل‌ها، جنگ‌هایی وحشیانه و با تلفات بی‌شمار، جنگ‌هایی بر سر اختلاف اندیشه‌ها، شکنجه و کشتن یکدیگر به خاطر رنگ پوست و نوع عقیده، استفاده از سلاح‌های وحشتناک شیمیایی و میکروبی و حتی هسته‌ای و آرزوی تصرف فضا و سیاره‌های دیگر. سی.یو.۵ پر از چنین صحنه‌هایی بود.

اما همه می‌دانیم که چنین تصویری از زمین کامل نیست و پر از اشتباه و ابهام و کج‌فهمی است. مهم‌ترین اشتباه و مغالطه آن، دست‌چین کردن داده‌هاست. در واقع سی.یو.۵ با یک «نمونه‌گیریِ جهت‌دار» (Biased Sampling) هر چه بدی در زمین دیده، جدا کرده و گزارش کرده است.

این اشتباه همان قضاوت یک‌طرفه یا «یک‌جانبه‌نگری» است که در یکی از مقاله‌های قبل آن را بررسی کردم. با کنار هم قرار دادن یک‌جانبه چنین ویژگی‌هایی این تصور برای بیننده پیش می‌آید که مگر زمینی‌ها نکته مثبتی هم دارند.


اشتباه دیگر او «تعمیم نادرست» (Faulty Generalization) است. او با نمونه‌های دستچین شده، سعی دارد نشان دهد تمام ساکنان زمین این گونه هستند. «تعمیم نادرست» مغالطه‌ رایجی است که همگی در زندگی روزمره به راحتی آن را به کار می‌بریم.

کلیشه‌های رایج درباره اقوام و فرهنگ‌ها و ملت‌های دیگر نمونه‌هایی از تعمیم نادرست هستند. یعنی با دیدن یک نفر با رفتاری خاص، آن رفتار و ویژگی را به دیگران نیز تعمیم می‌دهیم و مثلاً می‌گوییم اسکاتلندی‌ها خسیس هستند.

یکی دیگر از نکته‌های گزارش سی.یو.۵ استفاده از اخبار روزنامه‌ها و رسانه‌های زمینی است. خبرهایی که همیشه پر از جنگ و انقلاب و قتل و تجاوز است. «زیر ذره‌بین» بودن چنین حوادثی طبیعی است؛ اما تعمیم آن‌ها در همه زمان‌ها و مکان‌ها، چنین برداشتی را در ساکنان سیاره سی.یو.۵ ایجاد می کند که زمین جای وحشتناکی است. این‌جا نیز اشتباه اصلی تعمیم نادرست احتمالی است که مخاطب دچار آن می‌شود.

اما این نکته را نباید فراموش کرد که در تمام این موارد با اینکه فیلم سی.یو.۵ پر از اشتباه‌هایی مانند تعمیم نادرست و دستچین کردن اطلاعات و یک‌جانبه‌نگری بوده است، مخاطب هم در اشتباه است. در واقع قبول شتاب‌زده یک استدلال مغلطه‌آمیز، خودش می‌تواند یک اشتباه منطقی باشد.

در چنین مواردی است که با دانستن این‌که چگونه یک استدلال می‌تواند مغلطه‌آمیز باشد، با عدم‌ پذیرش آن استدلال یا نشان دادن مغالطه‌اش می‌توان از اشتباهی دیگر پرهیز کرد.

حتماً متوجه شده‌اید که این داستان، شبیه‌سازی اشتباه‌ها و مغالطه‌هایی بود که در فیلم «فتنه» وجود دارد. فیلمی جنجالی که یک نماینده پارلمان هلند به نام «خیرت ویلدرس» درباره اسلام و مسلمانان ساخته است. همان طور که دیدید، برای نشان دادن اشتباه‌های یک استدلال خالی کردن محتوای آن استدلال و نشان دادن اشتباه‌های کلی آن روش سودمندی است.

تعمیم نادرست و نمونه‌گیری جهت‌دار، مهم‌ترین اشتباه‌های فیلم «فتنه» هستند. جالب است که این اشتباه‌ها در زندگی روزمره نیز مغالطه‌های رایجی هستند که هر کس به راحتی مرتکب آن می‌شود.

همه ما به راحتی و با دیدن خصوصیتی در یک شخص، آن را به هم‌کیشان یا همشهری‌های آن شخص تعمیم می‌دهیم. شاید دقیقا به همین دلیل است که «فتنه» بر اساس چنین اشتباهی ساخته شده تا به راحتی مخاطب را در دام این مغالطه بیندازد و باعث فتنه شود.

Share/Save/Bookmark

بخش‌های پیشین:
بخش نخست: چگونه اشتباه می‌کنیم
بخش دوم: قاضی یک‌طرفه
بخش سوم: من سیاهم؛ تو سفید
بخش چهارم: این که مغالطه است

نظرهای خوانندگان

بسيار خوب بود. اما حتي تعميم شما نيز كاملا درست نيست. زيرا فيلم فتنه به قانون مسلمانان استناد كرده است اما (در مثالي كه شما عنوان كرديد) مي دانيم كه در قانون جامعه جهاني (حقوق بشر يا هر قانون پذيرفته شده جهاني) جنگ و خونريزي امري مشروع نيست.

-- بدون نام ، Apr 24, 2008

با سلام.مقاله جالبي بود ولي دقيقا همان مسيري را طي كرديد كه به ان ميگن (ماسمالي)كردن شما هم به جاي فكركردن در مورد مقصود اين فيلم باز دنبال راه فراري از واقعيات موجود در بين مسلمانان واسلام هستيد. ما نديديم مسلماني بهگويد بشينيم كمي در مورد اين ايات كه با قوانين روز ميليونها كيلومتر فاصله دارد بحث كنيم اگر مشكلي هست دنبال راه چاره باشيم در مثبت ترين حالت ميگن زمان نذول ايه روبايد در نظر بگيريم. ولي همانان در استفاده از اين ايات درزمان حال از هم سبقت ميگيرند .اين نماينده هلند هم با مسلمانان مشكل ندارد اوفقط ميگويد كارهايي كه مسلمانان انجام ميدهند وبا استناد به اسلام است وخود را از بازخواست تبريه ميكنند(پايمال كردن حقوق زنان.ارث.سنگسار. توهين به ديگر مذاهب كافر نجس ...) درست نيست حداقل در اينكشور حق اينكارهارا نداريد اينجا به قول خودتان سرزمين كفر است پس قوانين خود را در سرزمينخود اجرا كنيد .

-- arash ، Apr 24, 2008

اگر اهالی سیاره ای که CU5 از آن می آید آنقدر صلح دوست هستند که "مردم و حاکمان" آن با دیدن حماقتهای بشر "تصمیم می‌گیرند به زمین حمله کنند تا جهان را از وجود ساکنان خشن و جنگ‌طلبی به نام «انسان» پاک کنند" پس چه فرق عمده ای میان ایشان و انسانها هست؟

آیا فلسفه "جنگ به خاطر صلح و دمکراسی" همان عقیده ی اشتباهی نیست که فرضا بعضی از آمریکائیها دارند؟

مسلما فیلم "فتنه" یا سازنده آن بی ایراد نیستند، اما آیا مسلمانهای افراطی کاملا بی اشکال هستند؟

اگر نویسنده این مقاله می خواهد از اسلام و دمکراسی و آزادی و احیانا حزب الله حمایت یا دفاع کند، چرا این را در نظر نمی گیرد که اصولا حزب الله هیچگاه از دمکراسی و آزادی (به مفهوم غربی آن) نه تنها دفاع نکرده که حتی بطور علنی ضد آن هم بوده است. اتفاقا، حرف حزب الله و آدمهایی همچون خمینی یا احمدی نژاد (به غیر از برخی وعده های دروغ که هر دو نفرشان دادند و بعدا زیرش زدند) از روز اول هم حرف روشنی بود! این بقیه گروهها بودند که علیرغم بی اعتقادی (یا کم اعتقادی) به خدا و دین و مذهب، در حقیقت بسیار مزورانه، به این امامزاده ها دل بستند، و البته عاقبت تزویر خود را نیز دیدند ...

-- دره دورکی ، Apr 26, 2008

به عنوان يك انسان كه مسلماني به او تحميل شده و مجبور به زندگي در كشوري با قوانين بدوي ست از اين فيلم بسيار خوشم آمد. به قول معروف: جانا سخن از زبان ما مي گويي

-- وحيد ، Apr 26, 2008

خانم یا آقای بدون نام . درست است که در قانون جهانی شما جنگ و خونریزی امر مشروعی نیست اما این کار بدون آن که مشروع باشد همه روز در جهان _ از سوی کسانی که مدعی نفرت از جنگ و خونریزی هستند _ مثل آب خوردن انجام می گیرد . قانون ما بسیار واقع بینانه است . چون می داند طرف های ما با همه ی نفرت شان از جنگ ما را می کشند . دهکده هایمان را گلوله باران می کنند . بچه های مدرسه ایمان را با گلوله سوراخ سوراخ می کنند . ... اما در قانون ما تعمیمی وجود نداره . این فرد است که می تواند به جنگ حقیقت برود یا نرود

-- یک بدون نام دیگه ، Apr 26, 2008

خانم اقدمي
ممنون كه سعي مي‌كنيد ساده و روشن بنويسيد. اما ظاهراً تنها با ساده و روشن نوشتن با بخشي از مخاطبان نمي‌شود ارتباط گرفت.
با آن كه مثال به‌جايي زده‌ايد، مي‌بينيد كه چه‌طور حواس بعضي‌ها به مثال پرت شده است.
گيرم كه نگاهي به بخش چهارم يادداشت‌ها مي‌توانست كمك كند كه منظور شما را بهتر متوجه شوند؛ در اين مثال فقط گفته‌ايد روش استدلال ايراد دارد و حرفي درباره‌ي صحت ادعاي كارگردان يا فيلم نزده‌ايد كه آن بحث ديگري است.
خسته نباشيد و ممنون.

-- آيدين ، Apr 27, 2008

اما سوالي؛ مگر نه آن كه بخش بزرگي از شناخت ما از دنيا با همين تعميم شكل گرفته است. تعميمي كه با استدلال منطقي همراه نيست يا نمي‌تواند باشد. مثال ساده‌اش هم اين كه هربار پارچ را خم كنيم، آب مي‌ريزد. يا آموزشي كه كودك مي‌بيند.
چيزي كه اين‌جا نشان نداده‌ايد تفاوت آن‌چه تعميم نادرست مي‌ناميد با تعميم به‌جا است. چه‌گونه بفهميم تعميممان نادرست نيست؟

-- آيدين ، Apr 29, 2008

جدیدترین بازی کامپیوتری که وارد بازار شده 100 میلیون دلار در یک هفته فروش داشته. این بازی ها چه عواقبی خواهد داشت خدا میداند. فقط در سال گذشته 27 تین ایجر در لندن همدیگر را کشتند که این میتواند عواقب این چنین بازیها باشد....

-- بدون نام ، May 2, 2008

نظر بدهید

(نظر شما پس از تایید دبیر وب‌سایت منتشر می‌شود.)
-لطفا به زبان فارسی کامنت بگذارید.
برای نوشتن به زبان فارسی می توانید از ادیتور زمانه استفاده کنید.
-کامنتهایی که حاوی اتهام، توهین و یا حمله شخصی باشد هرز محسوب می شود و منتشر نخواهد شد.


(نشانی ایمیل‌تان نزد ما مانده، منتشر نمی‌شود)