Nov 2007

حکومت غیر توتالیتر ایران

مقاله‌ی «تهدید فاشیسم اسلامی» گنجی، آشکارا برای خواننده غربی طراحی شده. عنصری که در این مقاله غایب است مردم و عنصر ایرانی است. مردم ایران به‌دنبال راه حل مشکل‌شان در حل بنیادگرایی در دیگر ادیان و یا حل جهانی مسئله اسلام و یا حل مسئله فلسطین و این قبیل موضوعات مطروحه در مقاله گنجی نیستند. مشکلات داخلی و بین المللی برای مردم ایران ناشی از ماهیت و رفتار حکومت است که اکنون تهدید جنگ نیز به آن اضافه شده است.

یک دین، چند شریعت

احمد قابل در هشتمین بخش پاسخش به یادداشت‌های مهدی خلجی در مورد موضوع ارتداد، می‌نویسد: «اساس دین یگانه‌ی خدای یکتا، که تمامی پیروان شرایع: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد، و تمامی کتب آسمانی آن‌ها، به آن فرا خوانده و می‌خوانند، چیزی جز: «ایمان به خدا، ایمان به آخرت (پندار نیک) و عمل صالح (گفتار و کردار نیک)» نبوده و نیست.»

لزوم تفکیک بین آیات زمان با آیات احکام دائمی شریعت

احمد قابل در قسمت دوم از ششمین بخش پاسخش به یادداشت‌های مهدی خلجی در مورد موضوع ارتداد، می‌نویسد: عدم تفکیک بین آیات خاص و سیاسی و اجتماعی آن زمان با آیات الأحکام دائمی شریعت و عدم تفکیک این مطالب در روایات پیامبر خدا (ص) و ائمه‌ی هدی (ع) شدیداً مشکل‌ساز شده است. مشکلی که تا کنون کمتر فقیهی را جرأت و جسارت آن بخشیده تا به بررسی علمی و تفکیک بین این دوسویه‌ی الهی و بشری پیامبر و ائمه، بپردازد و از اتهامات و اقدامات شدید طرفداران نظریات رایج، در امان مانده باشد.

ارتداد، حکمی سیاسی یا دینی؟

احمد قابل در هفتمین بخش پاسخش به یادداشت‌های مهدی خلجی در مورد موضوع ارتداد، می‌نویسد: «می‌توان گفت در تمامی احکام سیاسی و اجتماعی صادره از سوی پیامبر خدا (ص) و ائمه‌ی هدی (ع) «اصل بر عدم تعمیم و تسری به زمان‌های بعدی است؛ مگر آن‌که خلاف آن ثابت شود» یعنی دلیل قانع‌کننده‌ای مبنی بر تعمیم تمامی یا برخی از آن‌ها ارائه شود.»

شرک در متون نقلی

احمد قابل در ششمین بخش پاسخش به یادداشت‌های مهدی خلجی در مورد موضوع ارتداد، می‌نویسد: «در زمان پیامبر خدا (ص) اجرای حکم مرتد، عملی نشد. گزارش‌های تاریخی‌ای که در برخی متون دیده می‌شود، ارزش استناد علمی ندارد و موارد یاد شده آن قدر نادر است که هیچ تردیدی در «نامطمئن بودن آن‌ها» نمی‌ماند. در زمان خلفای راشدین نیز برخی موارد اندک، گزارش شده‌اند که چند و چون آن در ابهام جدی است و به استناد آن موارد، نمی‌توان «حکم خلاف قاعده‌ای چون حکم شدید مرتد» را اثبات کرد.»

جای خالی احزاب غير ايدئولوژيک

من فکر می کنم که يک معنای «دموکراسی» را می توان «گريز از ايدئولوژی» دانست. اگر دموکراسی را حاصل کثرت گرائی (پلوراليسم) و انحصار گريزی (آنتی مونيسم) بدانيم، آنگاه برايمان آشکار می شود که در يک فضای دموکراتيک امکان پيروزی تشکلات سياسی ايدئولوژيک وجود ندارد و اينگونه احزاب تنها از راه هائی همچون کودتا و انقلاب می توانند قاعدهء بازی دموکراتيک را بهم زده، قوانين آن را ناديده گرفته، و ارزش های مندرج در ايدئولوژی خود را بر کل جامعه تحميل کنند.

چند راه موفقیت در کار، عشق و سیاست

انسان یک موجود ارتباطی است و موفقیت در هر زمینه در زندگی‌ش، اعم از شغل، عشق و یا سیاست، به معنای موفقیت در ایجاد ارتباط و گفتگوی درست و سازنده و موفقیت‌آمیز است. از این رو نیز می‌توان به اصول محوری مشابهی اشاره کرد که در همه عرصه‌های زندگی بشری حضور دارند و تأثیرگذارند. در این نوشته تلاش می‌شود که خواننده را با چند چشم‌انداز و چند راه و امکان «دست‌یابی به موفقیت» در عشق و سیاست و کار آشنا ساخت.

روشنفکر سکولار ایرانی و خداگونگی عقل خودبنیاد

آرامش دوستدار با فهم ایده‌آلی خود از عقل و خرد، به محک جنبش‌های اجتماعی فکری در ایران می‌پردازد و همه‌ی آن‌ها را به صورت مطلق به عنوان جنبش‌هایی دین خو نقد می‌کند. به نظر می‌رسد برای وی این امکان قابل تصور نیست که در هیچ جامعه‌ی بشری هنوز پرسش‌گری و تعقل، فارغ از قید و بند‌های احساسی - عاطفی آن به وقوع نپیوسته و نخواهد پیوست.

نقش «تابوی بیان احساسات» در ساختار خانواده ایرانی

تابوی بیان احساسات در رابطه میان زوج یعنی نبود و یا ضعف مبادلات عاطفی و کلامی میان زن و شوهر. این مسئله هم‌زمان به سخن نگفتن و یا کم سخن گفتن زن و مرد از رابطه جنسی‌شان نیز مربوط می‌شود. در فرهنگ ایرانی زن و شوهر از نشان دادن علاقه و احساساتشان به یکدیگر در فضای عمومی و در مقابل دیگران(حتی خویشاوندان درجه اول و یا دوستان) امتناع می‌کنند.

ارتداد، نتیجه دیدگاه‌های خوارج‌گونه

احمد قابل در پنجمین بخش پاسخش به یادداشت‌های مهدی خلجی در مورد موضوع ارتداد، می‌نویسد: «متأسفانه آن چه نباید اتفاق می‌افتاد، محقق شد. فقه شیعه، تحت‌الشعاع اندیشه‌های خوارج‌گونه‌ی برخی عالمان اشعری‌مسلک اهل سنت قرار گرفت و گروهی اندک از عالمان شیعی، همچون «اخباریان» زمام فقه شیعه را در دست گرفتند و با پشتوانه‌ی احساسات برانگیخته‌ی متعصبان، آن را به روندی که غیر قابل تغییر می‌نماید، تبدیل کردند.»

ملاحظاتی درباره نقش اخلاقی دولت آمریکا در جامعه جهانی

آرش نراقی: آیا در جهان امروز مردمانی که حقوق اساسی شان توسط دولتها نقض می شود حقّ بهره مند شدن از یاریهای جامعه بین المللی را دارند؟ به گمان من اگر اصل امداد را بپذیریم، پاسخ این پرسش بدون تردید مثبت است. اما در مقام دفاع و حمایت از قربانیان نقض حقوق بشر در جامعه جهانی، دولت آمریکا خصوصاً از مسؤولیت اخلاقی مضاعفی برخوردار است.

دو دسته روایات در مورد ارتداد

احمد قابل در بخش چهارم پاسخش به یادداشت‌های مهدی خلجی در مورد موضوع ارتداد، به دو دسته از روایات می‌پردازد. نخست روایاتی که به توسعه در تعیین مفهوم «ارتداد» از نظر شریعت محمدی یاری رسانده است و دوم روایاتی که «ارتداد» را به «انکار حقایق بنیادین شریعت، از طرف کسی که حقیقتاً و قلباً آن حقایق را پذیرفته است» منحصر می‌سازند.

ارتداد؛ پاسخ احمد قابل به مهدی خلجی - بخش سوم

احمد قابل در بخش سوم پاسخش به یادداشت‌های مهدی خلجی در مورد موضوع ارتداد، چنین می‌نویسد: عدم تفکیک بین «موارد استعمال لفظ کفر در متون دینی که به زبان عربی است» سبب شده است که «دیدگاه کلامی ناهماهنگ، خشونت‌بار، غیراخلاقی و ضدفطرت و طبیعت انسانی» به اسم شریعت محمدی (ص) بر برداشت‌های «رحمانی و فطری» غلبه پیدا کند.

زبان در دو فضای عمومی و خصوصی

زبان فارسی نیز همچون معماری ایرانی از گذشته تا به حال، تابع قواعد حاکم بر دو فضای عمومی و خصوصی است. زبانی که ما در فضای خصوصی و حریم خانه با آن تکلم می‌کنیم، تفاوت‌هایی اساسی با گفتار ما در اجتماع دارد. این تفاوت هر چند در ابتدا خود را در پوشش فرم و ساخت بیرونی زبان می‌نمایاند، در محتوا و ساخت معنایی مکالمات نیز حضور دارد.

بود آیا که درِ «مدرسه»‌ها بگشایند؟

کیان نیز همچون فرزند خود به محاق توقیف رفت. علت توقیف آن نشریه چاپ مصاحبه‌ای با نصر حامد ابوزید، قرآن‌پژوه پر آوازه‌ی مصری بود. ابوزید در آن مصاحبه رأی خود در باب بشری بودن متن قرآن را دیگرباره تکرار کرده بود و ماهنامه‌ی باسابقه و اثرگذار کیان به همین علت توقیف شد. جالب این‌جاست که کیانِ پسر نیز به علت مشابهی توقیف شد: انتشار مصاحبه‌ای از محمد مجتهد شبستری.

روان‌کاوی بحران زبان فارسی و روشنفکر ایرانی

بان فارسی به عنوان «زبان عبارت» بیان‌گر ساختار و قواعد دستور زبان فارسی و جمله‌بندی فارسی است. اما به عنوان «زبان اشارت» او تبلور و بیان‌گر هویت ایرانی است و در واقع یک زبان عارفانه و شاعرانه و حضوری است. این حالت عارفانه و شاعرانه یک حالت خاص و ماهوی هویت ایرانی را تشکیل می‌دهد. حالت دیگر آن، حالت کاهنانه و اخلاقی نهفته در زبان فارسی است.

آشنای دیرین کانت در میان ما

دریغا که در ایران مترجمانی که خود صاحب رأی و اندیشه‌اند و در زمینه‌ی ترجمه‌ی متون فلسفی آثاری جاودان از خود به جا گذاشته‌اند، انگشت‌شمارند. ولی دکتر عزت‌الله فولادند بی‌هیچ تردید در شمار آن‌هاست. کافی است به ترجمه‌ی «جامعه‌ی باز و دشمنان آن» از کارل پوپر که من به رغم خواندن متن آلمانی آن، لذت مطالعه‌ی ترجمه‌ی فارسی آن را هرگز فراموش نمی‌کنم.

ناسازه دموکراسی خواهی، جنگ و تجزیه طلبی

تردید نمی توان روا داشت که برخی از محافل آمریکایی از گروه های تجزیه طلب و طرح های تجزیه طلبانه حمایت می کنند. تجزیه ایران به هیچ وجه به سود آمریکا نیست، اما با توجه به اینکه سرنگونی رژیم جمهوری اسلامی تنها هدف برخی محافل است، هر اقدامی که به این هدف یاری رساند، از نظر اینان اقدامی قابل توجیه است. اگر رژیمی دموکراتیک و یا رژیمی خودکامه، ولی متحد با آمریکا در ایران بر سر کار بود، این محافل این سیاست نادرست را تعقیب نمی کردند.

قرآن معرفت؛ قرآن قدرت

چند روز پیش، فصل‌نامه «مدرسه» از سوی هیأت نظارت بر مطبوعات لغو امتیاز شد. این مجله، همانند سلفش کیان، ارگان روشنفکری دینی در ایران به شمار می‌آمد. دکتر محمدرضا نیکفر، فلیسوف پدیدارشناس مقیم کلن، یکی از نویسندگان مجله مدرسه است که در سال‌های اخیر کوشیده با نقادی باریک‌بینانه آرای نمایندگان روشنفکری دینی، با این نحله فکری داد و ستد نظری کند. با وی درباره توقیف این مجله گفتگویی کردیم که به دلیل بیماری وی به صورت کتبی انجام شد.

ارتداد؛ پاسخ احمد قابل به مهدی خلجی - بخش دوم

پس از انتشار متن مصاحبه احمد قابل با رادیو زمانه درباره‌ی موضوع ارتداد، مهدی خلجی طی یادداشت‌های سه‌گانه‌ای خود برای رادیو زمانه، مطالب و پرسش‌هایی را مطرح کرد. آن چه در ادامه می‌آید بخش دوم پاسخ احمد قابل به این یادداشت‌ها و برخی نظرات منتشر شده است.