مهاجرت یهودیان ایرانی: حق مهاجرت یا ابزار سیاسی؟

منیره برادران

۴۰ نفر از یهودیان ایرانی، که به طور دسته جمعی و مخفیانه ایران را ترک کرده بودند، روز ۲۵ دسامبر وارد فرودگاه بین‌المللی بن گوریون در اسراییل شدند و به طور رسمی مورد استقبال قرار گرفتند.

ترک خانه و کاشانه و مهاجرت وابستگان به اقلیت‌های دینی، ناشی از وضعیت تلخی است که آن‌ها در ایران تحت حکومت جمهوری اسلامی با آن روبه‌رو هستند. گر چه آن‌ها از حق تشکیل انجمن‌های دینی، داشتن نماینده در مجلس و برگزاری مراسم دینی خود برخوردار هستند، اما این حقوق اغلب جنبه تشریفاتی دارد. مثلاً نمایندگان آن‌ها در مجلسی که اسلامی بودن هویت آن است، عمدتا می‌توانند در حوزه مسائل مربوط به جامعه خودشان نظر دهند. آن‌ها گرچه قانونا با نمایندگان دیگر برابرند، اما در عرف مجلس از امکان ابراز مخالفت و انتقاد محدودی هم که دیگر نمایندگان از آن برخوردارند، بی‌بهره هستند.

در جمهوری اسلامی ایران اقلیت‌های دینی پیش از آن‌که دارای احترام و حقوق باشند، تحمل می‌شوند. در مورد یهودیان، از آن‌جا که گاه سیاست ضدصهیونیستی جمهوری اسلامی، با یهودی‌ستیزی و نفی هولوکاست در هم می‌آمیزد، این تحمل با اکراه توأم است. البته این حد هم فقط شامل ادیان مسیحی، زرتشتی و یهودی است که به رسمیت شناخته می‌شوند. ایرانیان بهایی نه تنها از این حداقل حقوق بی‌بهره هستند؛ بلکه حتی وجودشان تحمل هم نمی‌شود.

این‌که «قانون اساسی جمهوری اسلامی مبتنی بر اصول و ضوابط اسلامی» تبیین شده، طبیعی است که پیامدش تبعیض علیه اقلیت‌های دینی بشود. آن‌ها شهروندان درجه دوم محسوب می‌شوند و از حقوق و امکانات برابر شغلی برخوردار نیستند. مثلاً یهودیان امکان دست‌یابی به مشاغل مهم دولتی را ندارند و نمی‌توانند دارای مشاغل قضایی، نظامی، دیپلماتیک و کارهایی از این قبیل باشند. این‌ها به طور آشکار تبعیض دینی و نقض حقوق بشر است.

کاهش جمعیت یهودیان در ایران
این سیاست‌ها باعث شده که بعد از انقلاب ۱۳۵۷ از جمعیت اقلیت‌های دینی در ایران به طور فاحشی کاسته شود. این برای جامعه ایران که در آن، ادیان مختلف به رغم اختلافات و کشمکش‌ها قرن‌ها با هم در مسالمت و رواداری زیسته‌اند، یک فاجعه است. یک‌رنگ شدن جامعه به جای تنوع، مانع رشد ایده‌های دموکراسی می‌شود.

نباید فراموش کرد که غیرمسلمانان جامعه‌مان، پیش از تعلق مذهبی‌شان، ایرانی هستند. مثلاً یهودیان از قدیمی‌ترین اقوام ایرانی بوده و از ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در ایران زندگی می‌کنند. هنوز هم به رغم کاهش جمعیت آن‌ها در اثر مهاجرت در سال‌های اخیر، ایران دارای بزرگ‌ترین جامعه یهودی در خاورمیانه پس از اسراییل است.

اما متأسفانه از جمعیت حدود ۸۰ هزار نفری یهودیان در سال ۱۳۵۷، اکنون حدود ۲۵ تا ۲۸ هزار نفر در ایران باقی مانده‌اند.

مهاجرت سمبلیک؟
جستجو در حول و حوش ورود گروه مهاجران ۴۰ نفره در روز ۲۵ دسامبر به اسراییل، که با استقبال رسمی از آن‌ها در فرودگاه بن گوریون و حضور خبرنگاران و عکاس‌ها همراه بود، پرسش‌هایی را در ذهن ایجاد می‌کند. گر چه حق انتخاب محل سکونت و حق مهاجرت از حقوق مندرج در بیانیه جهانی حقوق بشر است. اما سمبلیک ساختن این مهاجرت این نگرانی را به وجود می‌آورد که حق ایرانیان یهودی به مهاجرت به یک ابزار سیاسی تبدیل گردد.

این مهاجرت را که به طور مخفیانه و دسته‌جمعی صورت گرفت، تشکلی از یهودیان و پروتستان‌های آمریکایی سازمان‌دهی کرده و به هر یک از این مهاجران مبلغ ۱۰ هزار دلار برای مهاجرت به اسراییل کمک کرده است.

طرح تشویق یهودیان ایرانی به مهاجرت به اسراییل از چند وقت پیش مطرح بوده است. روزنامه گاردین در ۱۳ ژوییه ۲۰۰۷ از قول گزارش‌گر خود در تهران، نوشته بود که به ایرانیان یهودی پیشنهاد مالی بالغ بر پنج هزار پوند برای هر فرد و ۳۰ هزار پوند برای هر خانواده، برای خروج از ایران پیشنهاد شده و بودجه این کار توسط یهودیان تبعیدی ثروتمند که در صدد آن هستند تا جامعه ۲۵ هزار نفری ایرانیان یهودی را به مهاجرت دسته‌جمعی از ایران ترغیب کنند، تأمین می‌شود.

بنا به آن گزارش، که در بی‌بی‌سی درج شده بود، این پیشنهاد مالی برای ترغیب یهودیان ایران که با تأیید مقام‌های رسمی اسراییل صورت گرفته، علاوه بر مشوق‌هایی است که دولت اسراییل، خود به یهودیانی که به اسراییل مهاجرت می‌کنند، می‌پردازد.

روزنامه اسراییلی معاریو هم نیز چند روز پیش از گزارش گاردین در ژوییه گذشته از دو برابر شدن مشوق‌های مالی برای ترغیب مهاجرت ایرانیان یهودی به اسراییل، خبر داده و نوشته بود که مبلغ پیشنهادی ۲۵۰۰ پوند در جلب توجه ایرانیان یهودی برای مهاجرت به اسراییل ناکام مانده است. در سال ۲۰۰۷ حدود ۲۰۰ نفر از یهودیان ایرانی به اسراییل مهاجرت کرده‌اند که این رقم نسبت به سال پیش از آن سه برابر بوده ‏است.‏

واکنش‌ها به این نوع مهاجرت
در گزارش گاردین قید شده بود که پاسخ جامعه ایرانیان یهودی به این پیشنهادها منفی بوده است. آن‌ها چنین پیشنهادهایی را «بی‌احترامی» نسبت به خود تلقی کرده و گفته بودند که «هویت ملی با هیچ مبلغی قابل معامله نیست.» و همچنین بنا به اظهارات آقای موریس معتمد، نماینده یهودیان ایران در مجلس شورای اسلامی ایران این پیشنهادها، آن‌ها را برای نشان دادن وفاداری‌شان تحت فشار قرار می‌دهد.

در روزهای اخیر گزارشا‌هایی که از واکنش رهبران یهودی ایران نسبت به خبر مهاجرت گروه ۴۰ نفره به اسراییل به رسانه‌ها راه می‌یافت، شدیداً متناقض بودند. شاید این تناقض‌ها نتیجه همان فشاری بوده باشد که آقای موریس متعمد پنج ماه پیش از آن سخن گفته بود.

روزنامه اسراییلی هاآرتص در گزارش خود در روز ۲۷ دسامبر نوشت که سیامک مره صدق، رییس انجمن کلیمیان ایران روز چهارشنبه اعلام کرد که مهاجرت ۴۰ یهودی به اسراییل، تبلیغات و دروغ ‏است و این افراد ایرانی نبوده‌اند؛ زیرا در ‏تصاویر پخش شده از مهاجران در شبکه تلویزیونی اسراییل، صورت آن‌ها را نشان ندادند. به گفته او یهودیان ایران، تحت حکومت رییس‌جمهور محمود احمدی‌نژاد، در معرض ‏خطر نیستند.‏

در حالی که بنا به گزارش بخش فارسی بی‌بی‌سی و خبرپراکنی آمریکا، در بیانیه مشترک رییس انجمن کلیمیان تهران و نماینده کلیمیان در مجلس ایران در همان روز چهارشنبه ۲۶ دسامبر، خبر این مهاجرت صراحتاً تکذیب نشده؛ بلکه در آن آمده است: «با توجه به شرایط مساعد زندگی اقلیت‌های مذهبی و ایرانیان یهودی در ایران و با وجود ریشه‌های قوی مشترک فرهنگی، ایرانیان یهودی هیچ گاه اقدام به مهاجرت سازمان‌یافته نکرده‌اند.»

مقامات جمهوری اسلامی و رسانه‌های دولتی ایران نسبت به این خبر سکوت اختیار کردند. تنها خبرگزاری مهر بود که روز چهارشنبه پنجم دی - ۲۶ دسامبر - از بیانیه انجمن کلیمیان تهران گزارش داد. اما این گزارش، بدون آوردن نقل قول از بیانیه، با تعبیرات و زبان خود ادعاهایی را به بیانیه نسبت داده بود که نمی‌شد در اعتماد نسبت به آن شک نکرد. مثلاً این جمله «تطمیعات خام کودکانه و دروغ‌پراکنی‌های عوامل استکباری و صهیونیستی ضد ایران، هیچ خللی در رابطه عمیق ایرانیان یهودی با مردم ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایجاد نخواهد کرد.»

باید منتظر بود تا شاید در آینده ابهامات ماجرا روشن شود و باید امیدوار بود که این ماجرا باعث تشدید فشار به یهودیان مقیم ایران نگردد.